O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

(musiqa  asbobi),  yoqmoq  (chiroyli,  yoqmoq)  -  yoqmoq  (uning  nutqi  menga  juda 

yoqdi, «xush kelmoq, ma’qul bo‘lmoq») kabi barcha  grammatik shakllari  teng, bir 

so‘z turkumiga kiruvchi so‘zlar omonimlar deyiladi. 

Omonimlarning 

ikkinchi 

tipi 

- 

omoformalar

1

. 

Ba’zi 

grammatik 

shakllardagina  teng  keluvchi,  bir  xil  talaffuz  qilinadigan  va  bir  xil  yoziladigan 

so‘zlar  omoformalar  deyiladi.  Omoformalar  ko‘pincha  boshqa  -  boshqa  so‘z 

turkumlariga mansub bo‘ladi. Masalan: olma ( ot ) - olma (fe’lning buyruq shakli), 

qo‘y  (uy  hayvoni)  -  qo‘y  (fe’lning  buyruq  shakli).  Omonimlarning  uchinchi  tipi 

omofonlardir. Bular aytilishi (o‘qilishi) bir xil, ammo  yozilishi  va  ma’nosi  har  xil 

bo‘lgan so‘zlardir. Masalan: etti (son) - etdi (fe’l), yot (begona, buyruq fe’li) - yod 

(xotira).  Omofonlarni  farqlamaslik  ko‘pincha  og‘zaki  nutqda  so‘zlarni  noto‘g‘ri 

qo‘llashga olib keladi.  

                                                

1

 Omoforma-grekcha homos –bir xil va lotincha forma-chakl. 

---

 

 

 

Omonimlarning to‘rtinchi tipi omograflar  bo‘lib, ular yozilishi bir xil, lekin 

aytilishi  (o‘qilishi)  har  xil  bo‘lgan  so‘zlardir.  Masalan,  tok  (uzum)  –  tok  (elektr 

quvvati), tur (xil, nav) – tur (davra, shaxmat o‘yinlarining ikkinchi turi boshlandi). 

Tildagi  har  bir  so‘zning  leksik  ma’nosi  boshqa  so‘zlar  bilan  munosabatga 

kirishganda  reallashadi.  Omonimlarning  matndan  tashqari  yolg‘iz  o‘zini  ishlatish 

deyarli  uchramaydi.  SHunday  ekan,  matn  omonim  so‘zlar  ma’nosi  tufayli  sodir 

bo‘luvchi qiyinchilikni bartaraf qiladi. 

Nutqda  ikki  xil  anglash  holatiga  yo‘l  qo‘yuvchi  omonimiya  hodisasi,  o‘z 

navbatida,  tushuncha  doirasini  kengaytiradi.  Chunonchi,  yozuv  va  talaffuzda  bir 

o‘rinda  so‘zni,  ikkinchi  o‘rinda  so‘z  birikmasini  o‘xshash-teng  keltirish  hodisasi 

ham omonim so‘zlar doirasini kengaytiradi. Misollar: 

Inson bo‘lib qidirmadim engil turmush va tanga, 

Kuch-quvvatim ham hayotim - bor imkonim Vatanga. 

Vatan desam umrim uzoq, hayot porloq ko‘rinur,  

Chunki Vatan sevgisidan kuch-quvvat jon va tanga. 

Yoki: 

Deydilarki, kungaboqar, 

Umr bo‘yi kunga boqar. 

 

Yoki: 

Mudir do‘konida qirq «ish»ni o‘ylar, 

Savdoda bo‘y - endan qirqishni o‘ylar. 

-Qirg‘inlik qilmagin! - degan kishining, 

Darhol qadamin qirqishni o‘ylar. 

Nutqda  omofonlarni  bunday  ishlatish  orqali  so‘z  o‘yinlari  hosil  qilinadi. 

Bunda  tovush  tomondan  o‘xshash,  lekin  ma’nosi  turlicha  bo‘lgan  elementlarning, 

omonim  so‘zmi  yoki  so‘z  birikmasi  ekanidan  qat’iy  nazar,  matndagi  har  galgi 

takrori  juda  muhimdir.  Omonim  so‘zlarning  bu  tipidan,  ayniqsa  askiyada  so‘z 

o‘yini  va  qochiriq  vositasi  sifatida  keng  foydalaniladi.  Bu  priyom  yozuvchi  va 

shoirlarimiz  ijodida tez-tez uchrab turadi. Masalan, quyidagi  misolda  ma’nosi bir-

---

 

 

 

biridan juda uzoq bo‘lgan so‘zlarning «to‘qnashtirilishi» omonimik holatni yuzaga 

keltirgan: 

Bir yosh yigit ist’edodli shoir oldiga kelib yozuvchilik da’vo qila boshladi: