Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

66-jadval. 

 

Kichik tijorat banklari faoliyatining reyting baholari 

Bank nomi 

Yakuniy reyting ball 

“Davr bank” 

63,86 

“Universalbank” 19,26 

“Turkistonbank” 12,07 

“Samarqandbank” 1,41 

 

Banklarning umumiy aktivlari va aksiyadorlik kapitalining yuqori 

sur’atlarda o‘sishiga qaramasdan, banklar faoliyatining rentabellik 

ko‘rsatkichlari ijobiy dinamikasi ko‘zatilmoqda. Banklarning sof foydasi 

o‘tgan yilning shu davrga nisbatan 91,3 foizga o‘sdi. 2007-yilning 

birinchi yarim yillik yakunlari bo‘yicha banklar ustav kapitali 

rentabelligining o‘rtacha qiymati 63,1 foizni, umumiy kapital 

rentabelligi 22,4 foizni, jami aktivlar rentabelligi 4 foizni tashkil qildi. 

Shunday qilib, respublikamiz tijorat banklari, umuman, bank tizimi 

yildan-yilga jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda, ular o‘rtasida haqiqiy 

raqobat muhiti vujudga kelyapti. Buning natijasida tijorat banklarining 

o‘z mijoziga xizmat ko‘rsatish darajasi oshib boryapti, ularga yanada 

ko‘p yangi xizmat turlari ko‘rsatilishi taklif qilinyapti. Bu holatni 

reytingda qatnashib, o‘z axborot erkinliklarini namoyish qilayotgan 

banklar misolida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. 

[310]. Hozirgi vaqtda banklarning umumlashtirilgan reytinglarini 

aniqlashning tan olingan bir qancha usullari mavjud.  

Yuqorida ko‘rib chiqqanimizdek, AQShda «CAMEL» tizimidan 

foydalaniladi. Unga ko‘ra tijorat banki faoliyati besh balli tizim bo‘yicha 

---

 

486

baholanadi. Raqamli reytinglar, kapital, aktivlar sifati, boshqaruv, foyda 

ko‘rish va mijozlar tahlili asosida beriladi. Ana shu besh ko‘rsatkich 

«CAMEL» reytingi deb atalgan yagona ko‘rsatkichga jamlanadi. Bu 

xilda reytingni aniqlashga bank ishonchliligining asosiy mezoni sifatida 

qaralib, u bank nazorati organlari uchun mo‘ljallangan, ammo 

matbuotda ochiq e’lon qilinmaydi. 

Rossiyada har bir reyting muassasasi (bank axborot agentligi, 

«Kommersant – Daily» ekspert guruhi, Orgbank, «PAKK» firmasi, 

«Reyting» axborot markazi, Moliyaviy axborot tahliliy markaz) o‘z 

umumlashtiruvchi usuliga ega. Ular muayyan moliyaviy 

ko‘rsatkichlarga asoslangan bo‘lib, banklar ishonchliligini baholashda 

ayrim ko‘rsatkichlar ahamiyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar to‘plami, 

soni va salmoq koeffitsiyentlarini taqsimlashda bir-biridan farqlanadi. 

So‘ngra muayyan ko‘rsatkichlar yig‘indisi sifatida har bir bank 

ishonchliligining jamlanma ko‘rsatkichi chiqariladi. Mustaqil agentliklar 

tomonidan aniqlanadigan Rossiya banklarining shunday reytinglari 

ochiq matbuotda e’lon qilib boriladi. 

O‘zbekiston banklarining muayyan reytinglari mamlakat bank 

tizimi xususiyatlarini albatta hisobga olishni talab qiladi. «Axbor-

reyting» agentligi mutaxassislari G‘arb va Rossiya nazariyotchi-

amaliyotchilari tomonidan ishlab chiqilgan uslublardan farqli o‘laroq 

o‘zlarining umumlashtirilgan reytinglarini aniqlash usulini, ya’ni 

respublikaning o‘ziga xos rivojlanishini inobatga olgan holda 

qo‘llaniladigan usulni ishlab chiqdilar. 

Ushbu usulning mohiyati quyidagidan iborat. Eng avvalo banklar 

balanslariga asoslanib, mutlaq moliyaviy ko‘rsatkichlar aniqlanadi (67-

jadval).