Тупрокшунослик

ТУПРОҚНИНГ СУВ КЎТАРУВЧАНЛИК ҚОБИЛИЯТИ 
Тупроқни ўз қатламларидан маълум баландликкача сув кўтара олиш 
қобилияти унинг сув кўтарувчанлиги (капиллярлик қобилияти) дейилади. 
Тупроқнинг сув кўтарувчанлиги капилляр бўшликларнинг диаметрига, 
зичлигига, агрегатлик холатига ва механиқ таркибига боғлик. 
Капилляр бушликлари кенг бўлган қумли тупроқларда сувнинг 
максимал кўтарилиши 0,4-0,6м дан ошмайди. Оғир механиқ таркибга эга 
бўлган тупроқларда 2-4м гача, лойлитупроқларда эса 6 м гача кўтарилиши 
мумкин. Сув кўтариш қобилияти юқори бўлган тупроқларда қисқа 
муддатли қурғоқчилик шароитида ҳам ўсимликларни сув билан 
таъминланиши яхши бўлади. Бунда тупроқ устки қатламлари сизот сувлари 
хисобига намланади. Лекин сув кўтарувчанликни юқори даражада бўлиши 
парланиш туфайли сувни ортиқча исроф бўлишига, минераллашган сизот 
сувлари бўлган жойларда эсатупроқни шурланишига ҳам олиб келиши 
мумкин.Тупроқда сувнинг кўтарилиш баландлигини аниқлаш орқали 
ўсимлик илдизи жойлашган қатлам намлигини оптимал холда бўлишини 
таъминлашга каратилган тадбирлар ишлаб чиқилади.Тупроқнинг сув 
кўтарувчанлик қобилияти лаборатория шароитида қуйидагича аниқланади. 
Ишнинг бажарилиши: 
1.Диаметри 2-3см ва узунлиги 75см дан кам бўлмаган шиша най 
олиниб унга эни 1-1,5см қилиб кирқилган миллиметр қоғози 
ёпиштирилади.Сўнгра найнинг бир томонига фильтр қоғози ва унинг 
устидан дока қуйиб богланади, фильтр қоғози ва доканинг ортикча қисми 
кесиб ташланади. 
2.Най ичига ўрганилаётган хаво куруклигидаги тупроқдан бироз 
зичлантирилган холда солиниб най тулдирилади ва штативга урнатилади. 

---

58 
3.Най остига сувли стакан қуйилиб унга най туширилади ва вакт 
белгиланади.Стакандаги сув сатхи найнинг богланган қисмидан 3-5мм 
баланда бўлиши керак.Сув шимилган сари стаканга сув қуйилиб бир хил (3-
5 мм) сатхда ушлаб турилади. 
4.Кузатишни 
дастлабки даврида сувнинг кўтарилишини хар 
5минўтда,кўтарилиш скинлашган сари хар 10-30минўтда,кйинчалик эса 
сўткада 1-2марта белгилаб борилади.Кузатиш сувнинг кўтарилиши 
тухтагунча давом этдирилади.Сувнинг кўтарилиш тезлиги кўтарилган 
баландликни вакт бирлигига бўлиш орқали топилади.Олинган маълумотлар 
асосида сув кўтарувчанлик графиги чизилади. 
Агар лабораторияда узун най бўлмаса,ёки кузатиш учун вакт киска
бўлса бу ишни сув ўтказувчанликни аниқлаган найчаларда бажариш 
мумкин. 
Керакли жихозлар:шиша найча, миллиметрли қоғоз,штатив,фильтр 
қоғози,дока,стакан.