Microsoft Word Moliyaviy hisob

m a h s u l o t   u c h u n .  
Jadval 
Bajarilgan ish hajmiga ko’ra amortizatsiya hisoblash jadvali 
Yillar Balans 
qiymati 
Ishlab chiqarilgan 
mahsulot hajmi 
Yillik 
amortizatsiya 
summasi 
Jamg’arilgan 
amortizatsiya 
Qoldiq 
qiymati 
1 - yil 
50000 
80000 
8000 
8000 
42000 
2 - yil 
50000 
120000 
12000 
20000 
30000 
3 - yil 
50000 
100000 
10000 
30000 
20000 
4 - yil 
50000 
80000 
8000 
38000 
12000 
5 - yil 
50000 
100000 
10000 
48000 
2000 
 
Bajarilgan ish hajmiga ko’ra amortizatsiya hisoblash usuli ob’ektlardan foydalanish 
muddati, ularning tuzilish xususiyatlari bilan cheklangan hamda mazkur aktivlarning 
xo’jalik faoliyati hajmi yilma-yil o’zgargan hollarda qo’llaniladi. 
Jadallashtirilgan (tezkor) usullar. Qoldiqli kamayish hamda kumulyativ usullar tezkor 
usullar bo’lib hisoblanadi. Tezkor usullar mohiyati shundaki, asosiy vositalardan foydalana 
boshlaganda hisoblangan amortizatsiya summasi ob’ekt xizmat muddatining yakunida 
hisoblangan amortizatsiya summasidan ancha yuqori bo’ladi. 
Tezkor usullar, xususan, texnologiyalar takomillashtirilishi tufayli ko’p turdagi 
uskunalar o’z qiymatini yo’qotishi (ma’naviy eskirishi) bilan ham tushuntiriladi. Shunday 
qilib, eskirishning katta summasini kelgusida emas, balki joriy hisobot davrida hisobdan 
chiqarish to’g’riroq bo’ladi. 
Yangi kashfiyotlar va TMZlar ilgari xarid qilingan uskunaning ma’naviy eskirishiga 
olib keladi va uni jismoniy eskirishdan ancha oldinroq almashtirish zaruratini yuzaga 
keltiradi. Tezkor usullarning yana bir afzalligi shundaki, ta’mirlash bo’yicha xarajatlar, 
odatda, ob’ektdan foydalanish muddatining boshidagiga nisbatan oxirida ko’proq bo’lishi 
hisoblanadi. Bu esa ta’mirlash xarajatlarining umumiy summasi va amortizatsiya ajratmalari 
 
45

---

bir necha yillar davomida amalda doimiy bo’lib qolishiga olib keladi. Natijada asosiy 
vositalar ob’ektlarining foydaliligi ko’p yillar davomida bir xilligicha qoladi. 
Ikkala tezkor usulda ham dastlabki yillarda hisoblangan amortizatsiya summalari ancha 
yuqori bo’ladi, bajarilgan ishlar hajmiga proportsional ravishda eskirish summasini 
hisoblash usuli esa amortizatsiya hajmining yildan-yilga keskin o’zgarib turishi tufayli 
amortizatsiya o’zgarishining aniq tamoyili haqida tasavvur bera olmaydi. Har yili 
amortizatsiyaning keskin o’zgarishi asosiy vositalarning qoldiq qiymatida ham o’z aksini 
topadi. To’g’ri chiziqli usulda esa qoldiq qiymat miqdori tezkor usullardagi qoldiq qiymatga 
nisbatan har doim ancha yuqori bo’ladi. 
Asosiy vositalarning har xil turlariga amortizatsiyaning turli usullari qo’llanilishiga 
ruxsat etilganligini, biroq bunda bir turdagi asosiy vosita uchun faqatgina bitta usul 
qo’llanilishi mumkinligini nazarda tutish lozim. 
Soliqqa tortish maqsadida O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksiga binoan 
amortizatsiya me’yorlari qo’llanilishi lozim. Xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob 
siyosatiga ko’ra hisoblangan amortizatsiya bilan Soliq Kodeksiga muvofiq hisoblanadigan 
amortizatsiya o’rtasidagi farq vaqtinchalik farq deyiladi, u vaqtinchalik farqlar hisobining 
soliq samarasi yordamida hisobda aks ettiriladi. 
Misol. «MALIKA» kompaniyasida faoliyatning dastlabki yilida soliq to’langunga 
qadar bo’lgan foyda 250 ming so’mni tashkil etgan. Bunda hisob foydasi va soliqqa 
tortiladigan foyda o’rtasida farq mavjud, hisob siyosatiga muvofiq ishlab chiqarish usulida 
hisoblangan amortizatsiya 130 ming so’mni, soliqqa tortish maqsadlari uchun amortizatsiya 
esa (to’g’ri chiziqli usulda) - 100 ming so’mni tashkil qilganligidan yuzaga keladi. Bu aynan 
vaqtinchalik farq bo’lib, soliqqa tortiladigan foyda uni hisobga olganda 250000+(130000-
100000)=280000 so’mga teng. Foyda solig’ining 20%lik stavkasi bo’yicha hisoblangan 
foyda solig’i (250000*20%) = 50000 so’mni tashkil etadi, lekin byudjetga 
(280000*20%)=56000 so’m to’lash kerak bo’ladi, bu ikki miqdor o’rtasidagi farq 
vaqtinchalik farqlar bo’yicha muddati uzaytirilgan foyda solig’i hisoblanadi va u qaysi 
hisobot davrida so’ndirilishiga qarab bog’liq ravishda 0930 yoki 3210-schyotlarida aks 
ettiriladi. 
Ushbu muomalalar bo’yicha quyidagicha provodkalar beriladi: 
D-t 9810-«Foyda solig’i bo’yicha xarajatlar» - 50000 so’m 
D-t 0950, 3210-«Vaqtinchalik farqlar bo’yicha muddati uzaytirilgan daromad solig’i» - 
6000 so’m 
K-t 6410-«Foyda solig’i bo’yicha byudjetga qarzlar» - 56000 so’m. 
Xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosatiga muvofiq hisoblangan amortizatsiya 
Soliq Kodeksi bo’yicha amortizatsiyadan yuqori bo’lgan holatda mazkur farq summasiga 
soliq bo’yicha muddati uzaytirilgan qarz yuzaga keladi. Yuqorida keltirilgan misolning 
 
46

---

aksini ko’rib chiqamiz, bunda hisob foydasi 280000 so’mni, soliqqa tortiladigan foyda esa – 
250000 so’mni tashkil qilgan. 
Buxgalteriya yozuvi quyidagicha bo’ladi: 
D-t 9810-«Foyda solig’i bo’yicha xarajatlar» - 56000 so’m 
K-t 6410-«Foyda solig’i bo’yicha byudjetga qarzlar» - 50000 so’m 
K-t 6250, 7250-«Soliqlarga oid vaqtinchalik farqlar bo’yicha muddati uzaytirilgan 
majburiyatlar» - 6000 so’m. 
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash. Kamayib boruvchi qoldiq usuli 
aktivdan foydalanish muddatida amortizatsiya summasining doimo kamayib borishini 
ifodalaydi. Ushbu usulda eskirish me’yori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga 
ko’paytiriladi. Odatda, bu usulda amortizatsiya me’yori ikki hissa qilib olinadi.