Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi


Harakat ko’nikmalari va malakalari



Download 1,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/222
Sana31.12.2021
Hajmi1,25 Mb.
#231883
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   222
Bog'liq
tarbiya va sport nazariyasi (Bo'riboyev)

Harakat ko’nikmalari va malakalari 
Jismoniy  tarbiyaga  xos  bo’lgan  ko’p  qirrali  vazifalarning  barchasi  harakatni  bajara  olish  va 
harakat  malakasining  shakllanishiga  bog’liqdir.    Bu  jarayonga  xos  qonuniyatlarni  bilish  harakat 
faoliyatlarini  o’qitishning  barcha  bosqichlaridagi  mazmunning  to’g’ri  va  ratsional  bo’lishini 
ta’minlaydi,  harakat  faoliyatlarini  egallashdagi  notekisliklarga  barham  beradi  va  ta’limda  shaklni 
o’zgartirib  yo’lga  qo’yish  uchun  imkoniyat  yaratadi,  darslar  tizimini    talab  darajasiga 
yaqinlashtirish, tayyorlov va yo’llanma beruvchi mashqlardan samarali foydalanib, malakani ijobiy 
va  salbiy  ko’chirishni  ta’minlaydi.  Harakat  faoliyatlarini  o’qitish  jarayonida  tananing  u  yoki  bu 
qismida  harakatni  boshqarish    xususiyati  o’zgaradi,  natijada  harakat  faoliyatini  egallash    darajasi 
ortadi. B.A.Ashmarin bu jarayonni quyidagicha ifodalagan: 
  
Maxsus bilimlarga ega bo’lish 
O’quvchi  (shug’ullanuvchi)    maxsus  bilimlar  bazasida  va  tizimli  mashqlar  natijasida  harakat 
faoliyatini  bajarish  uchun  belgilangan  imkoniyatlar  chegarasiga  etadi,  takomillashtirish  uchun 
cheksiz  imkoniyatlarga  ega  bo’ladi.  Harakat  faoliyatini  egallashning  uch  bosqichga  bo’linishi 
shartlidir. Bosqichlarning turg’un chegaralari  mavjudligi bilim berish vazifalarini belgilash va uni 
hal qilish uchun qulaydir. 
Eski  tajribalar,  bilimlarga  tayanib  bajara  olishning  shakllanishi  harakat  faoliyatini  egallash 
jarayonidan boshlanadi.  
Harakatni bajara olish  – bu harakat faoliyatining har bir bo’lagiga o’quvchining diqqat-e’tiborini 
to’plash sharti asosida o’rganilayotgan harakat faoliyatidir. 
Harakat  alomatlari  –  to’la,  bir  butun  harakat  faoliyati  tarkibidagi  harakatlarni  boshqarish 
avtomatlashmagan  holda  bajariladi.  Natijada  o’quvchining  ongi  harakatning  har  bir  elementi  


 
 
 
31 
 
qanday  bajarilishini    sintez  qilish    bilan  o’ta  band  bo’lib,  ish    yuqori  darajadagi  quvvat  sarflash 
hisobiga iqtisod qilinmay, ahamiyatli darajadagi charchashga dosh berish hisobiga bajariladi. 
Harakat vazifasini bajarish usuli turg’un emas (takrorlashlarning maromi turlicha). Bu bosqichda 
harakat vazifasini oson, ko’p quvvat sarflamay hal etish usuli izlanadi. 
Harakatni bajara bilish harakat faoliyatini birinchi o’rganayotganlar chetlab o’tadigan xatolardan 
xoli bo’lgan faoliyat emas.  
Harakatni  bajara  olish  asosan  ijodiy  izlanishlar  orqali  taqqoslash,  solishtirishlar,  harakatni 
bajarish  usullarini  baholash,  ularni  bir  butun  harakat  faoliyatiga  birlashtirish  bo’lib,  bilim  berish 
uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Harakatni bajara bilish harakat faoliyatini egallashning shunday 
darajasiki, xususiyatiga ko’ra u barcha yo’llanma beruvchi mashqlarga tenglashtiriladi.  
Harakatli  mashqlarni  ko’p  marotaba  stereotip  tarzida  takrorlash  ko’nikma  hosil  qilishga  olib 
keladi. Bunga takrorlash vaqtida harakat tuzilishiga jiddiy o’zgarishlar kiritilmagan va harakat bir 
xil sharoitlarda bajarilgan taqdirdagina erishiladi.  
O’rganilgan  harakatning  nisbatan  doimiy  sharoitda  tizimli  namoyon  qila  olinishi  uning  asta-
sekinlik bilan malakaga aylanishiga olib keladi.  
Harakat malakasi – bu faoliyatni shunday bajarish qobiliyatiki, unda diqqat faoliyatning natijasi 
va  sharoitiga  yo’naltirilib,  uning  tarkibiga  kiradigan  ayrim  harakatlarni  nisbiy  e’tibor  bilan  bajara 
olishdir. 
Bilim  va  tajribalar  asosida  egallangan  harakat  malakalari    harakat  faoliyati  jarayonida 
harakatlarni avtomatlashmagan holda boshqarish qobiliyatidir. 
Jismoniy  tarbiya  jarayonida  ikki  xil  ko’rinishda  bo’lgan  harakat  malakalari  hosil  qilinadi:  a) 
yaxlit harakat faoliyatini amalga oshira olish;  b) har xil murakkablikda bo’lgan alohida harakatlarni 
bajara olish malakalari.  
Malakaning o’ziga xos belgilari:  
1.  Harakat  faoliyati  tarkibiga  kiruvchi  alohida  harakatlarni  bajarilishiga  uncha  e’tibor  bermay 
bajarish. Bunga harakatni bajarish jarayoni avtomatlashuvining boshlanishi hisobiga erishiladi. 
2.  Harakatni  avtomatlashgan  darajada  bajarish    o’rgatish  natijasi  yoki  hayotiy  tajriba  amaliyoti 
natijasidir. 
3.  Harakat  faoliyatining  avtomatlashgan  holda  bajarilishida  ong  etakchi  o’rinni  egallaydi. 
Harakat  malakasi  shakllanishida  faoliyat  mazmuni  avtomatlashmay,    ayrim  harakatlarning  ijrosi 
jarayoni, ayrim elementlar tuzilishi avtomatlashadi. 
4. O’quvchining ongi asosan o’zak tarkibiy qismlarga, sharoitning o’zgarishi hisobiga va harakat 
vazifasining ijodiy hal qilinishiga yo’naltiriladi.  
5.  Harakat  malakasi  yuqori  turg’unlikka  ega.  Bu  shuni  ko’rsatadiki,  boshqa  sharoitda  harakat 
faoliyati bajarilishining buzilishiga oz imkoniyat bo’ladi (masalan, boshqa sport zali, boshqa jihoz, 
tomoshabinlar kuzatuvi). 
6.  Harakat  malakasi  uchun  harakatlardagi  ma’lum  tizimning  mavjudligi  va  o’ziga  xosligi.  Bu 
alohida  ajratilgan  harakatlarni  bir  butun  harakat  faoliyatiga    birlashtirishda  ifodalanadi. 
Harakatlarning aniqligi ortadi, ularning ritmi takomillashadi, bir butun faoliyat ko’rsatishning vaqti 
qisqaradi. 
7. Harakat malakasining shakllanishi analizatorlar funksiyasini qayta taqsimlash bilan kuzatiladi. 
Harakat  analizatorining  o’rni  ortadi,  harakat  nazoratida  mushak  hissiyoti  etakchi  ahamiyat  kasb 
etadi: suzuvchining suvni, futbolchining to’pni his qilishi kabi. 
Harakat  malakasi  shakllanib  bo’lganidan  so’ng,  uning  rivojlanishi  davom  etadi.  Agar  ratsional 
takrorlash  davom  ettirilsa,  unda  malakaning  yana  ham  takomillashuvi  sodir  bo’ladi,  uning  
barqarorlashuvi  davom  etadi.  Malakani  nisbatan  moslashuvchanroq  qilish  uchun  urinish  davom 


 
 
 
32 
 
etadi va afzal malaka deb qaraladigan turg’unroq, yuqori harorat, shovqin va hokazolarning ta’siriga 
etarli  darajada  moslashuvchan,  kerak  bo’lsa,  o’zgaruvchan  sharoitda  qayta  shakllantirish  mumkin 
bo’lgan malakani yaratish imkoni yuzaga keladi. 
Harakat  malakasi  asta-sekin  nisbatan  uzoqroq  vaqt  ichida  qator  mayda  yangilanishlar  orqali 
vujudga keladi. 
Notekis shakllanuvchi malakaning to’rt turi mavjud: 
1.  Malakaning  “salbiy  tezlik”  bilan  shakllanishi.  Ta’limning  birlamchi  bosqichida  harakat 
faoliyatini o’zlashtirish ancha tez amalga oshadi, keyinchalik uning sifatini yaxshilash nisbatan sust 
boradi. Bu  yo’sindagi malakaning shakllanishi harakat faoliyati texnikasini egallash uchun xosdir. 
O’quvchilar    harakat  faoliyatlari  asosini  oson  o’zlashtiradilar,  chunki  maktab  jismoniy  tarbiya 
dasturiga oson harakatlar kiritilgan, uning detallarini o’zlashtirish esa nisbatan uzoq davom etadi. 
2.  Malakaning  “ijobiy  va  zudlik”  bilan  shakllanishi.  Ta’limning  birinchi  bosqichida  malaka  
sifatining o’sishi ahamiyatli darajada bo’lmaydi. So’ng u keskin o’sadi. 
3. Malaka  rivojlanishining sekinlashuvi. Malaka belgilangan mahorat darajasiga etganda, ikkala 
ko’rinishdagi  tezlik  bilan  malakaning  shakllanishi  sodir    bo’lishi  mumkin.  Malaka  qancha  
takomillashmagan bo’lsa, o’z navbatida, uni  yanada yaxshilash uchun shunchalar katta pedagogik 
mahorat va kuch talab qilinadi. 
4. Malaka rivojlanishining ushlanishi. Ushlanish ikki sabab orqali sodir bo’lishi mumkin: 
-  vaqt  o’tishi  bilan  organizmda  malakaning  sifat  o’zgarishlariga  olib  keluvchi    sezilarsiz  
moslashuv jarayonining borishi; 
-  ta’lim    usuliyatining  noto’g’riligi  yoki  harakat  sifatlarining  etarli  darajada  rivojlanmaganligi 
orqali kelib chiqadigan sabablar. 
Agar  malakaning  ushlanishi    sababi  to’g’ri  aniqlansa,  uni  engish,    tezroq  o’tishini  ta’minlash 
uchun birinchi sabab vaqt, ikkinchi sabab o’qitishning vosita va uslublari bo’lib, lozim bo’lsa ularni 
keskin o’zgartirish kerak.  
Harakat malakasi barcha shartli reflekslar qatori, agar mustahkamlab turilmasa so’nadi. So’nish 
malakaning ketma-ketligiga o’xshash birin-ketin yoki unga teskari  tartibida sodir bo’ladi. Harakat 
malakasi  mashqni  takrorlamay  qo’yish  orqaligina  yomonlashmay,  harakat  sifatlari    darajasining, 
organizmdagi  funksional imkoniyatlarning pasayishi orqali ham sodir bo’lishi mumkin. Masalan, 
yoshi  o’tgan  gimnastikachilar  siltash  bilan  bajariladigan  texnik  jihatdan  engil  mashqlarni  juda 
osonlik  bilan  qo’shpoyada  bajarsalar,    halqada  kuch  bilan  bajariladigan  mashqlarni  uddalay 
olmaydilar. 

Download 1,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish