O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Azlarova yengil sanoat texnologiyasi

4.5. Ipni to‘qishga tayyorlash, to‘qimachilik 
Yigirish fabrikasida tayyorlangan kalava ip to‗quvchilik fabrikasiga keltiriladi. 
Bu  yerda  xom  gazlamalar  to‗qiladi.  Gazlama  to‗qish  uchun  asosan  iplarning  2 
sistemasi  –  tanda  va  arqoq  sistemalari  kerak  bo‗ladi.  Ularning  xossalari  va 
to‗quvchilikka tayyorlash usullari bir-biridan ancha farq qiladi. 
To‗quvchilik  stanogida  xom  gazlama  to‗qishdan  oldin  kalava  ipni  to‗qishga 
tayyorlash lozim. Tanda kalava ipni tayyorlash jarayoni eng muhim va uzoq davom 
etadigan jarayon hisoblanadi. Arqoq kalava ipni tayyorlash osonroq bo‗lib, ba‘zan 
uni  ma‘lum  iqlim  sharoitlarida  tutib  turish  kifoya  qilinadi.  Tanda  kalava  ipni 
tayyorlash jarayoni 4 ta asosiy ketma-ket o‗tish: 

  qaytao‗rash; 

  tandalash; 

  ohorlash; 

   o‗tkazishdan iborat.
21
 
Qaytao‘rash.  Tanda  kalava  ipni  qaytao‗rashdan  maqsado‗ramdagi  ip 
uzunligini  oshirib,  tandalash  jarayonining  samaradorligini  va  kalava  ip  sifatini 
tekshirishni  ta‘minlashdir.  To‗quvchilik  fabrikalariga  keltiriladigan  kalava  ipning 
ko‗p  qismi  massasi  taxminan  100  g  dan  keladigan  kichik  g‗altaklargao‗ralgan 
bo‗ladi.  Tandalash  jarayonida  bunday  g‗altakdagi  kalava  ipdan  foydalanilganda 
jarayonning uzluksizligini va mahsulotning sifatli chiqishini taminlash qiyinlashadi, 
shuning uchun kalava ip qaytao‗raladi. 
Bundan  tashqari,  kalava  ipda  har  xil  nuqsonlar  bo‗lib,  ularni  shu  bosqichda 
yo‗qotish qulay. 
Kalava  ipni  qaytao‗rash  jarayoniga  quyidagi  talablar  qo‗yiladi:  kalava  ipning 
fizik-mexanik  xossalari  yomonlashmasligi,  iplarning  tarangligi  doim  birdek  va 
hamma bobinalarda bir xil bo‗lishi, bobinalardagi ipning uzunligi maksimal hamda 
partiyalardagi  barcha  bobinalarda  bir  xil  bo‗lishi,  iplarning  uchlari  pishiq  va  qulay 
tugunlar bilan ulab qo‗yilishi kerak va hokazo. 
                                                 
21
 Yo‘ldoshev N., Kadirxodjayeva N.  Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. –T.: Faylasuflar, 2014, 92-b. 

---

58 
 
Kalava  ipo‗rash  mashinalarida  qayta  o‗raladi,  keyingi  vaqtlarda  ularning  
o‗rniga o‗rash avtomatlaridan foydalanilmoqda. 
Tandalash.  Kalava  ipni  tandalashning  mohiyati  ma‘lum  uzunlikdagi  va 
ma‘lum  miqdordagi  iplarni  tandalash  valigi  yoki  to‗quvchilik  navoyiga    o‗zaro 
parallel  qilib  o‗rashdan  iborat.  Kalava  ip  yuqori  sifatli  qilib  tayyorlanishi  uchun 
tandalash jarayoniga quyidagi talablar qo‗yiladi: 
