“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

II.  Chizmani  o`qish.  Chizmalarni  o`qish-tasvirlangan  buyumning  vazifasi, 
tuzilishi  va  ishlash  prinsipi,  detallarning  o`zaro  joylashuvi,  biriktirilishi,  bir-biriga 
nisbatan  bog`lanishlarini  aniqlash  va  ularni  tasavvur  etishdan  iborat.  Yig`ish 
chizmalarini quyidagi tartibda o`qish tavsiya etiladi.  
1.  Chizmaning  asosiy  yozuvidan  buyumning  nomi,  masshtabi  va 
loyixalovchi tashkilotning nomi aniqlanadi. Buyumning  ishlash prinsipi aniqlanadi.  
2.  Buyumning ishlash printsipi aniqlanadi. 
3.  Yig`ish  chizmasining  asosiy  va  qo`shimcha  tasvirlari,  ko`rinishlari, 
qirqim va kesimlari aniqlanadi.  
4.  Chizmaning  spesifikasiyasi  bilan  tanishib  chiqiladi;  xar  bir  detalning 
nomi, materiali, geometrik shakli va konstruktiv xususiyatlari aniqlanadi. 

---

 
 
5.   Buyumni  tashkil  etuvchi  barcha  detallarning  bir-biri  bilan  birikish 
xarakteri aniqlanadi: ajraladigan va ajralmaydigan birikmalar va ularning tarkibiga 
kiruvchi maxkamlovchi detallar hamda elementlar aniqlanadi. 
 
 
 

---

 
 
17.1-chizma 
6.  Yig`ish  chizmasini  o`qishni    yana  endi  yuqorida  keltirilgan  17.1-
chizmada  beril  gan  ajratkichni    yig`ish  chizmasi  va  uning  2-chizmada  keltirilgan 
spesikasiyasi misolida ko`rib chiqamiz. Yig`ish chizmasining asosiy yozuvidan uning 
nomini  va  masshtabini  bilish  mumkin.  Ajratkichning  berilgan  spesifikasiyasidan 
uning tarkibiy qismlari aniqlanadi (17.2-chizma). Yig`ish chizmasida berilgan asosiy 
uchta ko`rinishi oldidan, ustidan va chapdan ) maxalliy qirqim va kesimlar ( A-A ) 
orqali, shuningdek, chizmaning spesifikasiyasidan har bir detalning nomi, soni va 
materiali bilan tanishib chiqilgandan so`ng quyidagilar aniqlanadi. 
Yig`ish  chizmasida  berilgan  asosiy  uchta  ko`rinishi  (  oldidan,  ustidan  va 
chapdan  )  maxalliy  qirqim  va  kesimlar  (  A-A  )  orqali,  shuningdek,  chizmaning 
spesifikasiyasidan  har  bir  detalning  nomi,  soni  va  materiali  bilan  tanishib 
chiqilgandan so`ng quyidagilar aniqlanadi. 
Ajratkich  1.Traversiya, 2.Bolt,  3.Vint, 4.Dasta,5.Xalqa,6.Pyatadan  tashkil 
topgan. Ajratkich rezbali bolt  yordamida maxkamlangan. Ajratkichni mustaxkam 
turishi  uchun  chiqib  ketmasligini  xisobga  olgan  xolda  pyata  bilan 
mustahkamlangan. Ajratkichning pyatasi  A-A kesimda ko`rsatilgan. 
Ajratkichning tuzilishi va konstruksiyasi bilan tanishib chiqilgandan so`ng, 
uning  tarkibiga  kiruvchi  xar  bir  detalning  tuzilishi,  shakli  va  boshqa  konstruktiv 
xususiyatlari aniqlanadi.  
Xar bir detalning va uning elementlari shaklini aniqlash uchun uni berilgan 
barcha  tasvirlari  bo`yicha  tashqi  va  ichki  konturlari  diqqat  bilan  ko`zdan 
kechiriladi.