Jamiyat hayotida vaojlanishida energetikaning о‘rni

---

1-MA’RUZU: Energetika resurslari 

Reja: 

1.1. Jamiyat hayotida va rivojlanishida energetikaning о‘rni. 

1.2. Tiklanuvchi va tiklanmaydigan  energetika resurslari. 

 

1. Jamiyat hayotida vaojlanishida energetikaning о‘rni. 

Insoniyat hayoti davomida tabiat tomonidan minglab yillarda tо‘plangan energiyadan foydalanib 

kelinmoqda.  Bunda  ushbu  energiyadan  foydalanish  usullari,  undan  maksimal  samaradarlik  olish 

maqsadida  doimo  takomillashib  bormoqda.  Energetika  insoniyat  hayotida  muhim  rol  о‘ynaydi.  Inson 

faoliyatining  barcha  turlari  energiya  sarfi  bilan  chambarchas  bog‘liqdir.  Masalan  inson  о‘zining 

evolyutsion  rivojlanishining  navbatdagi  о‘rami  shamol  va  suv  energiyasidan  foydalanishga  olib  keldi, 

natijada  birinchi  suv  va  shamol  tegirmonlari,  suv  charxpalaklari,  о‘z  harakati  uchun  shamol  kuchidan 

foydalanuvchi  yelkanli  kemalar  paydo  bо‘ldi.  XVIII  asrda  о‘tin  yoki  kо‘mirni  yoqish  natijasida  hosil 

bо‘lgan issiqlik energiyasini mexanik harakati energiyasiga aylantiruvchi bug‘ mashinalari ixtiro qilindi. 

XIX asrda volt yoyi, elektr yoritish kashf qilindi. Elektrodvigatel, undan keyin esa elektr generator ixtiro 

qilinishlari elektr asri boshlanishiga olib keldi. XX asr insoniyat tomonidan energiya ishlab chiqarish va 

undan foydalanish usullarini о‘zgartirish bо‘yicha haqiqiy inqilobni amalga oshirish asri bо‘ldi. Yaa’ni, 

juda  yuqori  quvvatli  issiqlik,  gidravlik  va  atom  elektr  stansiyalari,  yuqori  va  о‘ta  yuqori  hamda  ultra 

yuqori kuchlanishga ega bо‘lgan elektr energiyasini uzatuvchi liniyalar qurish. Ilm – fanning о‘sib borishi 

natijasida  elektr  energiyasini  ishlab  chiqarish,  о‘zgartirish  va  uzatishning  yangidan-yangi  turlari  ishlab 

chiqilmoqda  (boshqaruvchi  termoyadro  reaksiyasi  magnit  gidrodinamik  generator,  о‘ta  о‘tkazuvchan 

turbogenerator va shunga о‘xshash). Katta quvvatli energiya tizimlari barpo qilinmoqda, shu bilan birga 

katta quvvatli neft va gaz taminoti tizimlari paydo bо‘lmoqda. 

Shunday qilib bizni о‘rab turgan dunyo turli kо‘rinishdagi tuganmas energiya manbalariga egadir. 

Hozirda  ularning  bazilaridan  ya’ni  ,  quyosh  energiyasi,  yer  va  oyning  о‘zaro  tasiri  natijasida  hosil 

bо‘ladigan  energiya,  termoyadrosintez  energiyasi,  yer  issiqligi  energiyasidan  tо‘laqonli 

foydalanilmayapti. Hozir inson tamaddinining rivojlanishida energiya hal etuvchi rol о‘ynaydi. Mahsulot 

ishlab  chiqarish  hajmi  va  energiya  sarfi  orasida  uzviy  о‘zaro  bog‘liqlik  mavjuj.  Insoniyat  hayotida 

energetika  katta  ahamiyatga  ega.  Uning  rivojlanish  darajasi,  jamiyat  ishlab  chiqarish  kuchlarining 

rivojlanish darajasini, ilmiy texnik taraqqiyot imkoniyatlarini va aholi turmush darajasini aks ettiradi.   

Afsuski,  inson  tarafidan  istemol  etilayotgan  energiyaning  kо‘p  qismi,  mavjud  bо‘lgan  energetik 

resurslardan foydalanishning  past samaradorligi  tufayli  befoyda  issiqlik  aylanmoqda.  Dunyoda  bir  yilda 

foydalanadigan energiyaning taxminiy taqsimoti 1.1-jadvalda keltirilgan. Bu jadvaldagi energiya qiymati, 

yoqilganda  mavjud  enegiyani  beruvchi  kо‘mir  miqdorining  megatonnalardagi  (Mt)  о‘lchamida 

keltirilgan.