Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

5-jadval  
Ishchilarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori bo`yicha taqsimlanishi 
Bitta smenada ishlab chiqarilgan 
mahsulot, dona 
Ishchilar soni 
Jami ishlab chiqarilgan 
mahsulot 
x 
f 
x 

 f 
16 
2 
32 
17 
3 
51 
18 
3 
54 
20 
2 
40 
- 

f
 =10 

xf
 = 177 
 
Natijada quyidagi formulani hosil qilish mumkin:  












f
xf
f
f
f
f
f
x
f
x
f
x
f
x
X
n
n
n
od
ar
...
...
3
2
1
3
3
2
2
1
1
.
.
. 
Bu  formula  topilgan  o`rtacha  arifmetik  bo`lib,  alohida  individual 
miqdorlarning  har  biri  bir  necha  marta  uchrashgan  hollarda  qo`llaniladi. 
Misolimizda  ishlab  chiqarilgan  mahsulotning  o`rtacha  soni  (x)  jami  ishlab 
chiqarilgan  mahsulot  (

xf)  ning  jami  ishchilar  soniga  (

f)  bo`lgan  nisbati 
natijasiga teng:  

---

 
51 

 
 
 

7
,
17
10
177
2
3
3
2
2
20
3
18
3
17
2
16
.
.
















f
xf
X
od
ar
 dona. 
Ayrim  hollarda  o`rtacha  miqdorlar  oraliq  qatorlar,  umumiy  va  guruhiy 
o`rtachalar, shuningdek nisbiy miqdorlar asosida ham hisoblanishi mumkin. 
O`rtacha  miqdorni  oraliq  intervalli  qatorda  hisoblashning  o`ziga  xos 
xususiyatlari bor. Buning uchun dastlab har bir oraliq guruh bo`yicha o`rtachani, 
so`ngra  esa  jami  qatorlar  bo`yicha  umumiy  o`rtachani  hisoblash  lozim.  Agar 
oraliq  yopiq  ko`rinishda  bo`lsa,  u  holda  har  bir  oraliq  guruh  uchun  o`rtacha 
oraliq belgining quyi darajasi bilan yuqori darajasi yig’indisining yarmiga teng. 
Agar oraliq ochiq ko`rinishda bo`lsa, u holda birinchi guruhning quyi darajasini 
topish  uchun  ikkinchi  guruh  oralig’ini  birinchi  guruhning  yuqori  darajasidan 
ayirish  kerak,  oxirgi  guruhning  yuqori  darajasini  topish  uchun  esa  o`zidan 
oldingi guruh oralig’ini shu guruhning quyi darajasiga qo`shish kerak. 
O`rtacha  arifmetik  miqdor  faqat  umumiy  to`plam  uchun  xos  bo`lgan 
o`rtachani  tavsiflaydi.  Ammo  amaliy  ishda  umumiy  o`rtachani  hisoblash  bilan 
birgalikda  shu  umumiy  to`plam  uchun  progressiv  va  regressiv  o`rtacha  ham 
hisoblanadi.  Progressiv  o`rtacha  umumiy  to`plam  o`rtachasini  emas,  balki  shu 
o`rtachadan yuqori bo`lgan birliklar o`rtachasini tavsiflaydi.  
Bu  o`rtachani  hisoblash  tartibini  162  savolda  keltirilgan  har  bir  ishchi 
tomonidan  ishlab  chiqarilgan  «A»  mahsulot  miqdori  misolida  ko`rib  chiqamiz. 
Misolimizda umumiy o`rtacha 17,7 dona, 3, 7, 8, 9va 10-ishchilarda esa ishlab 
chiqarilgan «A» maot donasi shu o`rtachadan yuqori. Agar keyingi beshta ishchi 
bo`yicha o`rtacha aniqlansa, bu o`rtacha progressiv o`rtacha bo`ladi.  
8
,
18
5
94
5
18
20
20
18
18
.
.









f
xf
X
od
ar
 dona. 
Agar  o`rtacha  (17,7)  dan  kam  detal’  ishlab  chiqargan  ishchilar  bo`yicha 
aniqlansa, bu o`rtacha regressiv o`rtacha bo`ladi:  
6
,
16
5
83
5
17
16
17
17
16
.
.









f
xf
X
od
ar
 dona. 
 

---

 
52