Yo’nalishga kirish

 
78 
 
 
 
Marsning qutblarida juda qadimdan kuzatiladigan oq “Qalpoq” lari, yangi yillarga 
qadar “urush xudosi” niig asosiy jumboqlaridan hisoblanardi. Qizigi shundaki, bu 
“Qalpoqlar”, Yerning shimoliy va janubiy qutblarida kuzatiladigan shimoliy  muz 
okeani va antraktidaga juda o'xshab ketadi. 
Qishda ularning egallagan maydoni ortib, shimoliy yarim sharda 62 gradusli 
kenglikkacha,  janubiy  yarimsharda  esa  -  55  gradusgacha  bostirib  keladi.  Shuni 
unutmaslik  kerakki,  qish  har  ikkala  yarim  sharda  bir  vaqtda  bo'lmay,  Еrdagidek, 
bir  -  biridan  yarim  yilga  (Mars  yili  bilan)  farq  qiladi.  So'ngra  bahor  boshlanishi 
bilan  “Qalpoq”  larning  keskin  erishi  boshlanadi  va  yozda  ulardan  aytarli  iz 
qolmaydi. 
Maxsus  usullar  yordamida  “qutb  Qalpoqlari”  ni  o'rganish,  ular  muz 
xolatdagi  karbonat  angidrid  ekanini  ma'lum  qildi.  Keyinchalik  kosmik  apparatlar, 
Mars  qutblarida  temperatura,  karbonat  angidridining  6,1  bar  bosimda 
kondensatsiyali  temperaturasiga  (1250C)  Yaqin  ekanligini  aniqlash  bilan 
Yuqoridagi  fikrni  tasdiqladi.  Planeta  atmosferasining  tarkibi  aniqlangach,  “Qutb 
Qalpoqlari”  ning  sayyora  atmosferasining  fizikasida  roli  katta  ekanligi  ma'lum 
bo'ldi.  Chunonchi  bahorda  “Qutb  Qalpoq”  larining  kuchli  erishi  va  bug’lanishi 
hisobiga  qutb  tepasida  atmosferaga  juda  ko'p  miqdorda  karbonat  angidrid 
uloqtirilib, bosimni keskin ortishiga sabab bo'ladi. Oqibatda kuchli shamol vujudga 
kelib,  u  juda  katta  gaz  massasini  janubiy  yarim  sharga  olib  o'tadi.  Garchi  bunda 
shamolning tezligi sekundiga taxminan 10 metrni tashkil etsada, fasliy o'zgarishlar 
bilan  bog’liq  jarayonlar  tezligi,  ayrim  hollarda  sekundiga  70  -  100  metrgacha 
boradigan  kuchli  shamolni  vujudga  keltiradi.  Bunday  shamol  ta'sirida  100 
millionlab tonna chang atmosferaga ko'tariladi. 1971 yili xuddi shu xildagi bo'ron 
ko'tarilib, “urush xudosi” sirtini paranji misol bizdan to'sdi. Bu davrda ko'tarilgan 
va butun planeta diskini qoplagan qizg’ish chang bulutlari xatto “qutb Qalpoqlari” 
ni  ham  ko'rishga  imkon  bermadi.  1971  yil  dekabrida  sobiq  sovet  ittifoqining  - 
“Mars-3” va  AQSH  ning  “Mariner-9”  kosmik  apparatlari  bo'ron  ayni  “quturgan” 
paytda sayyoraning ko'rinishlarini aks qiluvchi rasmlarni oldi. 

---

Konchilik sohasiga kirish