Тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси. Режа

3. Минтақамизда Ўрта асрлар ва кейинги даврларда фалсафий фикрлар тараққиёти. 
Ислом Арабистонда арабларнинг синфий жамиятга ўтиш ва Араб давлатининг ташкил 
топиши даврида пайдо бўлди. Илк исломнинг бош ёдгорлиги бўлган Қуръонда мутлақ 
яккахудолик асосий ақида бўлиб, араб қабилаларининг ягона давлат ҳокимиятига 
бирлашишини ифодалар эди. 
Қуръон (арабча қараъа – ўқимоқ) мусулмонларнинг асосий муқаддас китоби бўлиб, улар 
уни эрамизнинг VII асрида Муҳаммад пайғамбар томонидан етқазилган илоҳий ваҳий, деб 
тан оладилар. Бизгача етиб келган кўринишда Қуръон 114 сурага (боблар) бўлинган бўлиб, 
сураларнинг узунидан қисқа томонга бориши тартибида тузилган.
Қуръон ва Муҳаммад (с.а.в.) пайғамбар ҳадислари амрига кўра, инсонлар ўртасида 
ҳақиқий ва адолатли муносабатлар ўрнатишнинг асосий ва зарурий шарти тинчликдир. 
Бундан ташқари, ҳақиқий мусулмон – бу ҳамма вақт адолат учун муросасиз равишда дадил 
курашадиган курашчидир.
Ҳадислар тўпламининг энг ишончлисини бизнинг ватандошимиз имом ва ал-Бухорий 
ёзган. У киши ҳадисларни фиқҳ бўйича, унга мувофиқ келадиган бобларга бўлиб, жой-
жойига қўйиб тасниф қилди. Шундай усулдан имом Муслим ҳам фойдаланди. Кейинчалик 
уларнинг ҳар иккиси изидан машҳур муҳаддислар Абу Довуд, Ан-Насам, ат-Термизий ва 
Ибн Можалар бордилар. 
Илк исломда инсоннинг тақдири ва ҳатти-харакатлари Худо томонидан белгилаб 
қўйилган деган эътиқод расм бўлган эдики, Қуръонда кўрсатилган инсоннинг ўз ҳатти-
ҳаракати учун жавобгарлиги ва гуноҳ ишлари учун Худо томонидан жазоланиши ҳақидаги 
ақидага қарама-қарши эди. Илгарилари унчалик англанмаган ушбу қарама-қаршилик, 
илоҳиётчилар фикрини ва диққат-эътиборини борган сари кўпроқ жалб қила бошлади. 
«Калом»нинг илоҳиётга доир масалалари тараққиётида ашъарийа маслакдошлари ўз 
таълимотларини муътазилийлар билан анъанавий ақида тарафдорларининг нуқтаи 
назарлари ўртасига қўйдилар.