Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Xo‘l usulda portlandsement ishlab chiqarish texnologik chizmasi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gil 
 
Ko’mir 
Gips 
Suv 
Aktiv 
mineral 
qo’shimcha 
Ikki yoki 
uch 
bosqichda 
maydalash  
Maydalash 
Maydalash 
Maydalash  
 
Maydalash 
Quritish 
Suvli 
aralashma 
(shlam
) 
Quritish va 
o’rta 
maydalash 
O’lchash 
Tegirmonda birga 
maydalash (sharli 
tegirmon) 
Shlamni sozlash va 
hovuzlarda saqlash 
Shlamni aylanma pechda 
kuydirish (klinker) hosil 
qilguncha 
Klinkerni sovutish va 
omborda saqlash 
Birgalikda trubali tegirmonda tuyish 
Tayyor mahsulot ombori 
O’lchash 
Qoplarda sementli 
joylashtirish 
Mahsus vagon avtomashinalarda 
sementni jo’natish  
Ohaktosh   
Klinker ombori 

---

106 
 
 
                            6.3 rasm Gilqorgich- chayqatkich 
Gilning  suv  tasirida  mayda  zarrachalarga  bo‘linib  ketish  xossasidan 
foydalanadi.Gil gilchayqatkichlarda maydalanadi. 
 
Quruq usul 
Eng tejamkor usul xom – ashyoviy unni separatorlar bilan birgaliqda yopiq siklda 
ishlab,  bir  vaqtda  to‘yib  xam  qurituvchi  tegirmonlarda  tayerlashdir.  Bunday 
tegirmonlarda agar xom – ashyoning namligi 8-10% dan oshmasa foydalaniladi. Bu 
usulda  xom – ashyoviy moddalar (ohaktosh, gil va boshqalar) maydalashdan keyin 
qurgitiladi va sharli tegirmonda  №008 – elakda 6-10% qoldiq qolguncha birgalikda 
tuyuladi. Xom-ashyoviy unni quyidagilarda kuydirishadi: 
1.  Oldindan  xom-ashyoviy  unga  issiqlik  ishlovi  beriladi  va  kalta  aylanma 
pechlarda kuydiriladi. 

---

107 
 
a)  Siklonli  issiq  almashtirgichlardan  chiqqan  gazlar  bilan  modda  800-850
o
C  ga 
cha issitiladi va qisman karbonsizlanadi (30-40%); 
b)  konveyerli  kalsinatorlarda  (SaO  ga  to‘yintiruvchi  moslamalar)  pechlardan 
chiqadigan issiqlik hisobiga moddalar kuydiriladi. 
2.  Xom-asheviy  un  granula  (dumaloq)  shaklida  avtomatik  shaxta  pechlarda 
kuydirish mumkin. Quruq usulda ishlab chiqarishda sementni konveyerli kalsinatorlar 
bilan  birgalikda  ishlovchi  aylanuvchi  (“lepol”  pechlari),  shuningdek  shaxta 
pechlarida  kuydirish  mumkin.  Bu  va  boshqa  xollarda  uni  kuydirishdan  avval  xom-
ashyoviy  un  shakklanadi  va  o‘lchamlari  5—10  dan  20  —  30  mm  gacha  bo‘lgan 
dumaloq  zarrachalar  granulalar  olinadi.  Buning  uchun  likobchasimon  
granulyatorlardan  foydalaniladi.  Shaxta  pechlarida  xom  —ashyoviy  dumaloq 
zarrachalar (granullalar) avval tarqayotgan tutun gazlar bilan quritiladi. So‘ngra ular 
pastga,  balandroq  haroratli  zonaga  ko‘cha  borib,  400  —  500
o
S  gacha  qizigach, 
ulardagi  mineralli  gillar  suvsizlanadi.  Karbonsizlanish,  ya’ni  SO
2
  ning  ajralishi  va 
uning uglerod bilan ta’sirlashib SO hosil qilishi bilan  birgalikda keladi. 
Bu esa G‘ye
2
O
3
 yoki G‘yeO tiklanuvchi reaksiya uchun qulay bo‘lgan muhitni 
yaratadiki,  u  klinkerning  sifatini  yomonlashtiradi.  Bugungi  kunda  qaynayotgan 
qatlamda kuydirish texnologiyasi ishlab chiqarilmoqdaki, bu usulda shakllangan yoki 
mayda shakldagi xom-ashyoviy aralashmani qatlami orasidan pastga va tepaga tezligi 
1,5-3  m/s  bo‘lgan  issiq  gazlar  surib  o‘tiladi.  Bunda  granulalar  doimiy  harakatda 
bo‘ladigan  va  intensiv  ravishda  gaz  (1350-1450
o
S  haroratda)  va  moddalar  orasida 
issiqlik  almashish  ro‘y  beradi,  bu  sharoitda  o‘lchami  2-5  mm  bo‘lgan  granullarni 
(shakllangan  zarrachalar)  kuydirish  jarayoni  30-40  min  tugatiladi,  hamda  baland 
sifatli sementlar olinadi. 
Ohaktosh  va  gil  birgalikda  xom-ashyoviy  aralashma  1-2%  namlik  qolguncha 
tegirmonlarda maydalab tuyiladi. So‘nggi yillarda sement sanoatida kuchli kaskadli 
tegirmon bo‘lmish - «Aerofol» nomli maydalovchi moddalarsiz va o‘zi maydalovchi 
tegirmonlardan foydalanilmoqda. Qurutuvchi barabanlardan so‘ng xom-ashyo tuyish 
uchun  ko‘pkamerali  trubali  tegirmonlarga  yo‘naltiriladi.  Tuyilgandan  so‘ng  u 

---

108 
 
siklonlarga  yoki  separatorlardan  esa  standartga  moslash  va  sozlash  uchun  silosga 
kelib tushadi.