Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

7.3 Putssolan portlandsement. Xossalari va qo‘llanish sohalari 
Faol qo‘shimchalar (AMK) mayda tuyilgan tabiiy yoki sun’iy moddalar bo‘lib, 
ular bog‘lovchi moddalarning xossalarini yaxshilash uchun qo‘shiladi. Faol mineral 
qo‘shimchalarning tabiiy hamda sun’iy xillari mavjud. Tabiiy mineral qo‘shimchalar 
cho‘kindi jinslardan olinadilar va ularga diatomit, trepel, opoka va gilsimon moddalar 
kiradi. 
Diatomit va trepellar sirtqi ko‘rinishlaridan bir-birlaridan kam ajraladilar. Ular 
yengil,  po‘kak,  mustahkamligi  kam  oq  –  kulrang,  yoki  sariq  –  kulrang  jinslar 
bo‘ladilar. Hajmiy og‘irligi – 700 – 1000 kg/m
3
. 

---

165 
 
Opokalar – og‘ir va zich jinslar, xajmiy og‘irligi 1200 – 1600 kg/m
3
 bu xildagi 
mineral  qo‘shimchalar  kimyoviy  tarkibi  bo‘yicha  bir  –  birlariga  yaqin  va    foiz 
hisobida  quyidagi  moddalardan  iborat:  70  –  90%    SiO
2
;  3  –  10:  Al
2
O
3
;  1  –  3: 
Na
2
OK
2
O; 1 – 3% CaO.  
Gilsimon  jinslar  –  yer  osti  ko‘mirlari  o‘z  -  o‘zidan  yongandan  ular  orasidagi 
gillar kuyishi natijasida hosil bo‘luvchi kuyindi jinslar bo‘lib, ular o‘z hususiyatlariga 
ko‘ra 800 – 1000
0
S da kuydirilgan gillarga o‘xshash bo‘ladi.  
Vulqon jinslari qo‘shimchalarga vulqon kuli, tuf, dengiz ko‘pigi va h.k. kiradi. 
Kimyoviy  tarkibi  asosan  SiO
2
 va  Al
2
O
3
   (70  –  90%) dan  iborat va 2  – 4%  CaO – 
MgO:  Na
2
O  –  K
2
O  (3  –  8%)  va  suv  5  –  10%.  Fazoviy  tarkibi  bo‘yicha  yumshoq 
shisha,  (50  –  80%),  silikat  va  alyumosilikat  birikmasidan  iborat.  Toshko‘mir  va 
antratsit  kuydirilganda  SiO
2
  va  kaolinit  minerallari  ko‘p  bo‘lgan  shlaklar  va  kullar 
olinadi. Bo‘lar tarkibida SiO
2
, Al
2
O
3
; FeO miqdori 60 – 65%  tashkil etadi. Bo‘larni 
faolligi yoqilg‘ini kuydirish haroratiga bog‘liq. Torf (balchiq qatlam) kuydirilganda – 
karbonatli va sulfatli shlak va kullar olinadi.