Morrining seshanba darslari Muallif: Mich Elbom

 
Ikkinchi seshanba: Oʻz-oʻziga achinish haqida suhbatlashamiz 
Keyingi  seshanba  yana 
Morrini  koʻrgani  bordim.  Undan  keyingi  seshanba  kunlari  ham. 
Ushbu  tashriflarni  siz  oʻylaganingizdan-da  koʻproq  intiqib  kutardim,  oʻlayotgan  odamning 
boshida  oʻtirish  uchun  har  hafta  yetti  yuz  mil  masofadan  uchib  borganimdan  ham  bilib 
olavering. Morrining 
yonidaligimda oʻzimni boshqa davrga tushib qolgandik his qilardim va 
oʻsha davrdagi men oʻzimga koʻproq yoqardi.  Aeroportdan manzilgacha boʻlgan masofani 
bosib  oʻtishda  foydalanish  uchun  ijaraga  mobil  telefon  olishni  toʻxtatdim.  “Kerak  boʻlsa, 
kutishadi”, - taʼkidlardim oʻzimga, Morriga taqlid qilib. 
Detroytda  nashriyot  bilan  bogʻliq  mojaro  tinchimadi.  Aksincha,  yanada  avj  oldi.  Ish 
tashlovchilar va ularning oʻrniga ishga olinganlar oʻrtasida keskin toʻqnashuvlar sodir boʻla 
boshladi; yuk mashinalari qatnov
ini toʻsib, yoʻlga yotib olganlar kaltaklanar va hibsga olinardi. 
Shu  voqealar  taʼsiri  ostida,  Morri  bilan  oʻtkazilgan  uchrashuvlarim  menga  inson  mehri 
yordamida  poklanishdek  tuyulardi.  Biz  hayot  haqida,  muhabbat  haqida  suhbatlashardik. 
Morrining sevimli mavzularidan biri 
– rahmdillik va jamiyatimizda uning taqchilligi sabablari 

---

 
29 
 
haqida ham suhbatlashdik. Uchinchi tashrifimdan oldin “Non va tomosha” deb nomlangan 
doʻkonda  toʻxtab  oʻtdim  –  Morrining  uyida  ularning  yorligʻi  tushirilgan  paketlarga  koʻzim 
tushga
ndi,  Morri  ularning  mahsulotlarini  yoqtirsa  kerak  deb  oʻyladim,  –  plastik  idishga 
qadoqlangan sabzavotli vermishel, sabzi shoʻrva va pahlava kabi bir qancha mahsulotlardan 
koʻpgina xarid qildim. 
Morrining  kabinetiga  kira  solib,  xuddi  hozirgina  bankni  tunab 
qaytgandek,  qoʻlimdagi 
paketlarni tepaga koʻtardim. 
– Oziq-ovqat yetkazib berish xizmati! – qichqirdim men. 
Morri koʻz qorachiqlarini aylantirib, jilmaydi. 
Men esa kasallik rivojlanishining yangi belgilari paydo boʻlmadimikan deb uni zimdan koʻzdan 
kechiraman. Barmoqlari qalam ushlash yoki koʻzoynagini tutib turish kabi vazifalarni yaxshi 
bajarayotgandi,  lekin  u  qoʻllarini  koʻkragidan  yuqoriga  koʻtara  olmasdi.  U  kundan  kunga 
oshxona  va  mehmonxonada  kamroq  vaqt  oʻtkazib,  koʻproq  kabinetidagi  yostiqlar, 
yopinchiqlar  va  qurib  qolgan  oyoqlari  uchun  maxsus  yasalgan  penoplast  tirgaklar  bilan 
yasatilgan yumshoq kresloda yotardi. Uning yonida qoʻngʻiroqcha turardi va yostiqni toʻgʻrilab 
qoʻyish yoki, uning tili bilan aytganda, “tashqariga chiqib kelish” zarur boʻlganda, qoʻngʻiroqni 
chalib,  shaxsiy  qarovchilari  armiyasidagilardan  biri 
–  Konni,  Toni,  Berta  yoki  Eymini 
yordamga chaqirardi. Morri uchun qoʻngʻiroqni koʻtarish har doim ham oson kechmasdi va 
buni uddalay olmagan paytlari oʻzidan hafsalasi pir boʻlardi. 
Morridan “oʻzingizga achinasizmi?” deb soʻradim. 
– Baʼzan, ertalablari, – javob berdi u, – odatda aynan shu vaqtda motam tutaman. Uygʻonib, 
butun  tanamni  paypa
slayman:  qoʻllarim,  barmoqlarim  va  boshqa  nimaiki  aʼzolarim 
ishlayotgan boʻlsa, hammasini qimirlatib koʻraman va ishdan chiqqan tana aʼzolarimga aza 
tutaman. Oʻlim meni sekin-asta, makkorona yoʻl bilan mahv etayotganidan chuqur qaygʻuga 
botaman. Keyin esa 
birdaniga zorlanishni toʻxtataman. 
– Shunday osongina-ya? 
– Yigʻlagim kelsa, yaxshigina yigʻlab olaman. Lekin keyin diqqatimni meni hali tark etmagan 
ijobiy  narsalarga  qarataman.  Mendan  xabar  olgani  kelayotgan  odamlarga.  Ulardan 
eshitadigan hikoyalarga. Ag
ar seshanba boʻlsa, senga. Chunki biz seshanba odamlarimiz. 
Men jilmaydim. Seshanba odamlari. 
– Mich, shundan ortiq oʻzimga achinishim mumkin emas. Har tong oz-ozdan, bir-ikki tomchi 
koʻz-yosh toʻkaman, boʻldi. 
Men tonglari soatlab oʻz qadriga achinib oʻtiradigan tanishlarimni yodga olaman. Oʻzingga 
achinishning kunlik miqdoriga cheklov qoʻyish qanchalar foydali boʻlardi. Bir necha daqiqa 

---

 
30 
 
koʻz  yosh  toʻkasan,  keyin  yana  kundalik  hayotingni  davom  ettiraverasan.  Agar  shunday 
dahshatli xast
alikka chalingan Morri buni uddalayotgan boʻlsa… 
–  Xastaligimni  dahshatli  deb hisoblasanggina,  u dahshat  soladi,  –    dedi  Morri.  –    Jismim 
qovjirab, yoʻq boʻlib ketayotganini kuzatish dahshatli. Boshqa tomondan, u menga hamma 
bilan xayrlashish uchun vaqt berayotgani quvonarli, 
–  jilmaydi u. –  Hamma ham menchalik 
omadli emas. 
Men uni diqqat bilan kuzatdim: oʻrnidan turish, yuvinish va hatto shimini koʻtarib qoʻyishni 
ham eplolmaydi. Shumi omad? Nahotki u buni chindan ham omad deb bilsa? 
Tanaffus  paytida 
–  Morri  hojatxonaga  chiqqanida,  uning  kursisi  yonida  yotgan  Boston 
gazetasini  varaqladim.  Unda  bir  kichik  shaharchada  ikki  nafar  oʻsmir  qiz  ular  bilan 
doʻstlashgan yetmish uch yoshli qariyani qiynab oʻldirib, keyin uning uy-vagonida doʻstlariga 
bazm uyushtiri
b, murdani kelganlarga koʻz-koʻz qilib, qilgan ishlaridan maqtangani haqidagi 
maqolaga koʻzim tushdi. Boshqa maqolada bir erkak unga telekoʻrsatuv orqali sevgi izhor 
qilgan gey kishini oʻldirgani va tez orada uning ishi sudda koʻrilishi haqida hikoya qilingandi. 
Gazetani joyiga qoʻydim. Har doimgidek yuzidan tabassum arimaydigan Morrini xonaga surib 
olib kirishdi, Konni uni koʻtarib, nogironlar aravachasidan yumshoq kresloga oʻtqazib qoʻyish 
uchun egildi. 
– Istasangiz, men oʻtqazib qoʻyaman? –  dedim men. 
O
raga  bir  lahza  jimlik  choʻkdi,  nega  toʻsatdan  bunday  taklif  bildirganimni  oʻzim  ham 
bilmasdim. Biroq Morri Konniga qaradi va: 
– Qanday qilishni unga koʻrsatib yuborasanmi? –  deb soʻradi. 
– Albatta, –  javob qildi Konni. 
Uning  koʻrsatmalariga  amal  qilgan  holda  ikki  qoʻlimni  Morrining  qoʻltiqlari  ostidan  oʻtkazib 
birlashtirdim  va  katta  bolorni  tagidan  ushlab  koʻtargandek  uni  oʻzimga  tortdim.  Keyin  esa 
qaddimni  tiklab,  uni  koʻtardim.  Odatda  biror  kishini  koʻtarganingizda,  ularning  yiqilmaslik 
uchun qoʻllari bilan boʻyningizdan quchoqlab olishini kutasiz, ammo Morri bunday qilolmasdi. 
U  jonsiz  yukdek  tuyulardi,  uni  koʻtarganimda  boshi  ohista  yelkamga  urildi,  tanasi  oʻta 
yumshoq ulkan nondek shalvirab qolgandi.  
– Aaaahhh, –  sekin ingradi Morri. 
– Tutib turibman sizni, tutib turibman, –  dedim men. 
Uni mana shunday bagʻrimga bosib, tutib turganimda,  qalbimda uygʻongan his-tuygʻularni 
taʼriflab berolmayman. Uning soʻlib borayotgan tanasida oʻlim urugʻlari nish urayotganini his 
qildim. Uni kursiga yotqizib, yostiq
ni boshiga toʻgʻrilab qoʻyar ekanman, achchiq haqiqatni – 
vaqtimiz tugab borayotganini angladim. 

---

 
31 
 
Nimadir qilishim shart edi.  
1978-
yil, universitetda uchinchi kurs talabasiman. Disko musiqasi va “Rokki” filmi rosa urf 
boʻlgan  paytlar.  Brandeysda  jamiyatshunoslik  fanidan  Morrining  “Guruhlardagi  jarayon” 
nomli  noodatiy  darsida  oʻtiribmiz.  Har  hafta  guruhimizdagi  talabalarning  oʻzaro 
munosabatlarini  oʻrganamiz,  ular  jahl,  rashk  va  eʼtiborga  qanday  javob  bildirishlarini 
kuzatamiz. Biz 
–  odam qiyofasidagi tajriba kalamushlarimiz. Aksariyat hollarda birortamiz 
yigʻlab  yuboramiz.  Men  jamiyatshunoslik  darslariga  “taʼsirchan  va  koʻngilchan”  deb  nom 
qoʻyib olganman. Morri meni teran fikrli boʻlishga chaqiradi. 
Shu  kuni  Morri  biz  uchun  mashq  tayyorlab  qoʻyganini  aytadi.  Oʻrnimizdan  turib,  bir 
kursdoshimizga orqa burishimiz va u bizni tutib qolishiga ishonib, ortga yiqilishimiz soʻraladi. 
Koʻpchilik ichida oʻngʻaysizlanadi, orqaga bir-ikki dyuym ogʻib, keyin yiqilishdan oʻzini toʻxtatib 
qoladi.  Xijolat  ichida  kulamiz.  V
a  nihoyat,  ozgʻin,  kamgap,  qora  sochli,  deyarli  har  doim 
baliqchinikidek keng oq jemferlar kiyib yuradigan qiz qoʻllarini koʻksiga chalishtirib, koʻzlarini 
yumgancha oʻzini orqaga tashlaydi, xuddi Lipton choyi reklamasidagi model qiz oʻzini suvga 
tashlagandek. 
Bir soniya u yerga gursillab tushadigandek tuyuladi menga. Soʻnggi lahzalarda sherigi uning 
boshi va yelkalaridan tutib qolib, yuqoriga itaradi. 
– Uxxxx, –  baqirib yuboradi bir nechta talaba. Baʼzilar qarsak chaladi. Morri tabassum qiladi. 
– Koʻrdingmi, –  deydi u qizga, –  sen koʻzingni yumding. Boshqalardan farqing shunda edi. 
Baʼzida  koʻzimiz  bilan  koʻrib  turgan  narsalarimizga  ishonolmaymiz,  shunda  ichki 
tuygʻularimizga  suyanishga  toʻgʻri  keladi.  Oʻzgalar  sizga  ishonishini  xohlasangiz,  oʻzingiz 
ham 
ularga ishona olishingizni his qilishingiz kerak: koʻzingizni chirt yumuq boʻlsa ham, hatto 
qulayotgan paytingizda ham.