Конференция материаллари Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти Илмий-техник кенгашининг қарори асосида нашрга тавсия этилди. Баённома №10

j
x
ишлаб чиқариш харажатлари; 

ij
a

i
турдаги мева-сабзавот хом-ашёсидан 

j
турдаги маҳсулот ишлаб 
чиқариш; 

ij
v

i
турдаги мева-сабзавот хом-ашёсидан 

j
b
турдаги маҳсулот ишлаб 
чиқариш ҳосилдорлиги; 

i
b

i
тур ресурс ҳажми; 

i
B

i
тур ресурсдан ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми; 

j
w

j
тур консервалар ишлаб чиқариш ҳажми; 

j
c

j
маҳсулотнинг бир бирлик миқдори; 

'
j
c

j
харажат бўйича ишлаб чиқарилган бир бирлик маҳсулот миқдори; 
Қўйилган шартлар бўйича мева сабзавотчилик ва боғдорчилик соҳасида 
консерва 
маҳсулотларини 
ишлаб 
чиқаришни 
оптималлаштиришнинг 
иқтисодий-математик моделини тузамиз. 
Қаралаётган масалада мақсад фойдани максималлаштиришдан иборат 
бўлади.
  






1
1
2
1
3
2
'
max
0
n
j
n
n
j
n
n
j
j
j
j
j
x
c
x
c
F

max
F
функция қуйидаги шартларни қаноатлантиради: 
1) 
Консерва маҳсулотлари ишлаб чиқариш: 
 







1
1
2
1
1
1
0
n
j
n
n
j
n
j
j
ij
j
ij
x
a
x
v
2) 
Консерва 
маҳсулоти 
ишлаб 
чиқариш 
учун 
мева-сабзавот 
маҳсулотларидан фойдаланиш: 

---

74 



3
1
n
j
j
j
ij
w
x
a
3) Сабзавот ва боғ экилган майдонлар ўлчами: 
 




1
1
2
1
1
n
j
n
n
j
i
j
ij
b
x
v
4). Кафолатланган консерва маҳсулотлар миқдори: 



1
1
n
j
j
j
ij
w
x
v
5) Ишлаб чиқариш харажатларидан фойдаланиш шарти: 
  






1
1
2
1
3
2
'
0
n
j
n
n
j
n
n
j
j
j
j
x
x
c
6) Ялпи ишлаб чиқарилган маҳсулотни пулда ифодаланиши: 
  







1
1
2
1
3
1
2
'
0
n
j
n
n
j
n
n
j
j
j
j
x
x
c
7) Соф фойда миқдори: 
  
  











1
1
2
1
3
2
1
1
2
1
3
1
2
0
n
j
n
n
j
n
n
j
n
j
n
n
j
n
n
j
j
j
x
x
8) Манфий бўлмаслик шарти: 
0

j
x
, 
0


j
x
,
0


j
x
. 
Ишлаб 
чикилган 
иқтисодий-математик 
модел 
мева-сабзавот 
маҳсулотларини қайта ишлашнинг оптимал вариантини аниқлаш учун 
мўлжалланган. Унда хўжаликда етиштирилган сабзавот ва мевалардан 
консерва ишлаб чиқариш шартлари кўриб чиқилади. Келтирилган модел 
консерва ишлаб чиқариш, технологик линиялардан фойдаланиш, келажакда 
технологик линиялар ўзгариши излаб топиш масалаларини ечишга 
қаратилган. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
1. Қишлоқ хўжалигидаги айрим масалаларни иқтисодий-математик модел 
ёрдамида таҳлил қилиш. “Хизмат кўрсатиш соҳаси инновацион 
ривожланишининг муаммолари” мавзусида харқаро илмий-амалий анжуман 
материаллари IV-қисм. СамИСИ.Самарқанд 2017. 

---

75 
2. Ўзбекистон Республикаси «Ер кодекси» қонуни. -Т., 1998.
3. Мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқариш самарадорлигининг 
ҳозирги ҳолати: муаммо ва уларнинг ечими. Ли Марина Рудолфовна, Муродов 
Шерзодбек Мурод ўғли, ТИҚММИ катта илмий ходим-изланувчилари E-mail: 
[e-mail].
4. H.Akbarov., Kh.Urdushev.,Kh.Raximov “Regional analysing of production 
fruit-vegetables and grapes in Uzbekistan”. "Socio-economic problems of modern 
society".Materials of the IV international scientific conference on June 1-2, 2014 
Prague,124-128 p. 
КОРХОНАДА ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИ
МОЛИЯЛАШТИРИШНИ БОШҚАРИШ 
Расулов Нуриддин Абдуллаевич 
Наманган давлат университети таянч докторанти 
Ҳозирги кун замонавий бозор иқтисодий шароитида, ишлаб чиқариш 
корхоналари томонидан инновацион маҳсулотларни ишлаб чиқариш, ички ва 
ташқи бозорларда ўзининг рақобатбардошлик даражасини сақлаб қолиш 
мақсадида инновацион жараёнларни барқарор бошқариш тизимииқтисодий 
самарадорликни оширишнинг янги усулларини жорий этиш асосий мақсад 
айланди. Шунингдек, корхоналарда самарали бошқарув тизими мавжуд 
ресурсларни тежашга узоқ муддатли стратегик дастурлар асосидаги 
мақсадларга эришишни таъминлаб, ички ва ташқи муҳитдаги ўзгаришларга 
дарҳол жавоб беради.
Замонавий иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши корхоналарда 
рақобат муҳитини кучайиб боришига ва шу асосда, инновацион лойиҳалар, 
ишланмаларни фаол равишда жорий этилишига эришилади. Узоқни кўзлаб 
тузилган мақсадли стратегиялар ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар сифатини 
яхшилашга истеъмолчиларнинг ортиб бораётган талабларини босқичма-
босқич қондиришга ҳамда корхона томонидан инновацион маҳсулотларни 
ишлаб чиқариш орқали рақобатни бошқаришга имконият беради. 

---

76 
Инновацион жараён - технология, асбоб-ускуналар ва дастурий 
таъминотдаги сезиларли ўзгаришларни ўз ичига олган янги ёки сезиларли 
даражада яхшиланган маҳсулотни жорий этиш деб қаралади. Инновацион 
жараён 
ишлаб 
чиқариш 
бирлигига 
сарфланадиган 
харажатларни 
камайтиришга, янги ёки сезиларли даражада яхшиланган маҳсулотларни 
ишлаб чиқариш ёки етказиб беришни яхшилашга қаратилган [1]. 
Инновацион 
жараёнлар 
бу 
илмий 
ахборотни 
инновацияларга 
айлантиришдан иборатдир. Бу жараён босқичма-босқич яъни ўзаро бир-
бирига боғлиқ ҳолда тақдим этилиши мумкин, унда инновациялар 
фундаментал ғоялардан маълум янги маҳсулотга, технологияга, кейинчалик 
амалиётга ёйилиб, ижтимоий-иқтисодий натижаларга эришишга имкон беради 
[2]. 
Бундай тавсифлаш инновацион жараёнларни икки хил йўналишда олиб 
борилишини белгилайди. Улар кашфиёт сифатидаги инновациялар, яъни 
мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш, айрим соҳалар ёки фан 
йўналишларини кашф этиш, уларнинг янги хусусиятларини очиш имконини 
яратувчи ҳамда янгиланиб, ўсиб борувчи инновациялар, яъни мавжуд ишлаб 
чиқариш жараёнларидаги ва маҳсулотлардаги хусусиятларнинг яхшиланиши 
билан боғлиқ бўлган инновацияларга бўлинади. 
Кашфиёт тусидаги инновациялар жаҳонда етакчиликка эришишни 
ифодалайди, Масалан, АҚШ, Япония, Германия, Франция ва бошқа 
ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда амалга оширилган техник ва 
технологик тараққиёт ана шундай инновацион ишланмалар маҳсулидир [3]. 
Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, инновация 
бозорга таклиф этилаётган янги ёки камчиликлари бартараф этилиб 
фойдаланиш учун яроқли бўлган маҳсулот ёки инсон турмуш тарзини 
ўзгартириш, унда янгича қарашларни юзага келитириш инновацион 
жараённинг амалий ҳамда якуний натижаси ҳисобланади. 
Иқтисодиётни инновацион асосда ривожлантириш, замонавий бозор 
иқтисодиёти шароитида инновацион жараённинг моҳиятини аниқлашнинг яна 

---

77 
бир ёндашуви мавжуд эканлигини очиб берди. Ушбу ёндашув доирасида, 
келгусида инновацион асосдаги ривожланиш зарур бўлган йўналишларни 
аниқлаш учун салоҳиятли бозор эҳтиёжларини ўрганади. Бу эса, корхоналар 
томонидан 
инновацион 
ишланмаларни 
самарали бошқаришга 
ҳамда 
молиялаштиришда кузатилиши мумкин бўлган муаммоларга ечим топишга 
имконият яратади. 
Бундан ташқари,корхоналарда инновацион жараёнларни бошқариш ва 
молиялаштиришда бир қатор моделлар мавжуд бўлиб, улар: интерактив, 
интеграл, тармоқ, ва ҳоказолардан иборат. Умуман олганда, инновацион 
жараён илмий ахборотни ундан кейин эса, амалий фойдаланиш билан муайян 
маҳсулотга айлантиришдан иборат. Шу билан бир қаторда, бу жараён бозорга 
корхоналар томонидан инновацион маҳсулот ишлаб чиқариш билан якун 
топмайди. Лекин инновацион маҳсулотларнинг сифат кўрсаткичларини янада 
такомиллаштириш 
истеъмолчиларнинг 
талабларига 
мувофиқ 
амалга 
оширилиши корхона бошқарувининг тўғри қарорлар қабул қилиши 
натижасида юзага келади. 
Инновацион 
жараён, 
маҳсулотлар 
ишлаб 
чиқариш 
жараёнида 
ресурслардан оқилона ва оптимал фойдаланишни таъминлаш, шунингдек 
корхонанинг стратегик мақсадларини тўлиқ амалга оширадиган самарали 
бошқарув тизимини талаб қилади. Шу нуқтаи-назардан, инновацияларни 
молиялаштириш корпоратив бошқарув тизимининг прогрессив тизимларидан 
бири сифатида қаралади. 
Маълумки, инновацияларни молиялаштиришнинг моҳияти корхонанинг 
ишлаб чиқариш ва молиявий фаолияти, унинг амалдаги ҳамда стратегик 
мақсадларига асосланган ишлаб чиқариш, молиявий фаолиятлари билан 
боғлиқ режалар ишлаб чиқиш, бу режаларнинг бажарилишини мониторинг 
қилиш, уларнинг бажарилиш структураларидан четга чиқиш таъсирини 
тўғрилашдан иборатдир [4]. 

---

78 
Мамлакатда фаолият юритаётган ҳар қандай корхоналарда инновацион 
лойиҳалар, ишланмаларни молиялаштириш орқали бошқарувда юзага келиши 
мумкин бўлган вазифалар қуйидагилардан иборат: 
1. Ишлаб чиқариш ва тижорат корхоналарининг ўз мақсадларига 
эришишда режалаштирилган стратегик дастурларни бир-бирига мувофиқ 
эмаслиги 
натижасида, 
инновацион 
ишланмаларни 
молиялаштирувчи 
томонидан бошқарувдаги қарорларни қабул қилишдаги муаммолар; 
2. Турли хўжалик юритувчи субъектларни ва таркибий бўлинмаларни 
мувофиқлаштириш имкониятида қийинчиликлар, баъзи ҳолларда корхонада 
якка тартибдаги ҳамда гуруҳли алоҳида ходимларни бир мақсад йўлида 
бошқарувни бирлаштиришдаги муаммолар; 
3. Тижорат корхоналари ва уларнинг таркибий бўлинмаларини 
белгиланган мақсадлардан амалдаги фаолиятининг ҳақиқий (амалий) 
натижаларини четга суриб бориш, ушбу ўзгаришлар сабабларини аниқлаш, 
таҳлил қилиш, тартибга солиш чораларини ишлаб чиқиш ҳамда амалга 
ошириш бўйича асосли қарорлар қабул қилишдаги муаммолар; 
4. Молиявий ва моддий ресурсларни бошқариш ва сарфланишини 
самарали назорат қилиш қилишдаги муаммолар; 
5. Молиявий жавобгарлик ва уни бошқарувчилари томонидан режанинг 
бажарилишини назорат қилиш ҳамда тажриба етишмаслиги натижасида 
муаммолар; 
Молиялаштириш ҳар қайси корхонага келгусида ўз фаолиятини 
режалаштириш, тартибга солиш, аниқ натижаларни режалаштирилган 
кўрсаткичлар билан таққослаш, ушбу жараённинг барча иштирокчиларини 
рағбатлантириш, шунингдек, ички ва ташқи муҳитдаги ўзгаришларга 
тезкорлик билан жавоб беришга имкон яратади. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
1. Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data: Oslo Manual, 
Third Edition. URL: 
http://www.dge.ubi.pt/msilva/IE/Manual_Oslo.pdf
.

---

79 
2. Козловская Э.А., Демиденко Д.С., Яковлева Е.А.,Бучаев Я.Г., Гаджиев 
М.М. Экономика и управление инновациями: учебник. М.: Экономика, 2012. 
359 с. 
3. Солиев И.И. Ўзбекистоннинг алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида 
инновацион жараёнларнинг ривожланиши мавзусида Иқтисод фанлар 
номзоди... ёзилган диссертацияси. Т.: ЎзРФА, 2010 й. 14-15 бетлар
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KOMMUNAL INFRATUZILMA 
SOXALARINI TIZIMLI ISLOH QILISHNI O’ZIGA XOS 
XUSUSIYATLARI