“mashinasozlik” fakulteti «Yer usti transport tizimlari» kafedrasi

 
2. Geodeziya haqida ma’lumot. 
Yer  usti  tuzilishi  tog`,  daryo  va  chuqurliklar  shaklini  o`rganish  uchun  o`lchash 
turlarini  yoritish,  shuningdek  mahalliy  shahar,  qishloq,  yo`l,  ariq,  o`rmon,  botqoqlik, 
haydalgan  maydonlarning  o`zaro  joylashuvini  ko`rsatish,  yuqoridagi  barcha 
o`lchovlarni o`rgatuvchi fan geodeziya deb ataladi. 
Geodeziya butun yer yuzasi tekisliklarini yuqoridan va uning ma’lum bir yuzasini 
pastdan (topografiya) o`rganish turlariga bo`linadi. 
Uncha  katta  bo`lmagan  hududlarda  yer  yuzasi,  qaysiki  umumiy  yer  maydoniga 
nisbatan  juda  kichik  bo`lib  oddiy  tekislikka  aylanib  qoluvchi  qismlarini  umumiy 
geodeziya va topografiya fani o`lchaydi.  
 
31-rasm. Geometrik nivelirlash chizmasi 
 
Yer  yuzasini  geodeziya  uslublarida  o`lchash  va  o`rganish  natijalari  ohirgi 
ko`rinishda reja (plan)ni tashkil etadi. U yer yuzasining uncha katta bo`lmagan hududni 
ufq  tekisligiga  ma’lum  bir  masshtabda  tushirilgan  soya  shaklini  ifodalaydi.  Hudud 
shakli,  ko`rinishi  aerofoto  va  nivelirlash  yo`li  bilan  reja  va  topografik  haritalariga 
tushiriladi.  Geodeziya  ishlarida  nivelirlash  usuli  bilan  yer  yuzasidagi  ikki  nuqta 
orasidagi farqni aniqlaydi. Shuning uchun ham geodeziya boshqa aniq fan (matematika, 

---

 
62 
fizika,  astranomiya,  radiotexnika,  geologiya  va  boshqa)lar  bilan  uzviy  bog`langan  deb 
yuritiladi. 
Geodeziya  asboblari  va  ular  yordamida  o`lchash  turlarini  ilmiy  asoslash  hamda 
ularni  o`rganish  geodeziyaning  amaliy  masalalari  hisoblanadi.  Geodeziyada  suratga 
olish  aniq  tadbirlarni  amalga  oshirishda,  masalan  avtomobil  yo`lini  qurish  yoki  uni 
konstruktsiyasini o`zgartirishda amalga oshiriladi. Yer yuzasini samolyot (tayyora) yoki 
vertalyot  yordamida  suratga olish  «Aerofotos’yomka»,  karta  tuzish  tug`risidagi  fan  –