“mashinasozlik” fakulteti «Yer usti transport tizimlari» kafedrasi

(M*υ
2
)/2=(Q*υ
2
)/g
2
, demak (Q*υ
2
)/g
2
=Q*φ*l
3
, 
Bundan: 
 l
3
=υ
2
/(2*9,81*φ)*((1000/3600)
2
)=0,004*(υ
2
/φ); 

---

 
29 
Masofalar qiymatlarini o`z o`rniga qo`ysak: 
N=(1000*υ
2
)/(l
1
+0,277*α*υ+0,004*(υ
2
/φ)) 
Bu  tenglikni  tahlil  qilib  avtomobilning  tormoz  yo`li  uning  harakat  tezligining 
funktsiyasi  ekanligiga  ishonch  xosil  qilamiz.  Demak  harakat  tezligini  ortishi  bilan 
yo`lning o`tkazish qobiliyati eng yuqori chegaragacha ortib boradi keyin esa pasayadi. 
Chunki,  harakat  tezligini  ortishi  tormoz  yo`lini  ortishiga  olib  keladi.  Buni  quyidagi 
grafik chizmadan ko`rish mumkin (7-rasm).
 
 
3. Yo`llarni loyihalashning texnik shartlari va me’yori. 
 
Avtomobil  yo`llari  shunday  loyihalanishi  kerakki,  unda  avtomobil  dvigatelining 
odatdagi ish sharoitida o`zining dinamik sifatini to`la ko`rsatishi kerak. Keskin burilish, 
tik  nishoblik  va  ko`tarilishlarda  avtomobil  surilib  ketishi,  ag`darilish  xolatlari  sodir 
etilmasligi,  yurish  esa  sokin  va  haydovchilar  uchun  zerikarli  bo`lmasligi,  me’yoriy 
ko`rinish ta’minlanishi lozim. Yo`l ko`ylagi dinamik yuklamaga bardosh berishi, tekis 
va sirpanchiq bo`lmasligi kerak. 
Yo`l  ko`ylagi  konstruktsiyasi,  qatnov  qismi  bo`laklari  soni,  kesishma  va 
tutashmalarni tanlash, yo`l va avtotransport xizmati qurilish va inshoatlari, ularni qurish 
navbatini hisobga olgan xolda harakat jadalligini o`sishi bo`yicha belgilanadi. 
Har  qanday  toifali  yo`llar  uchun  qurilish  me’yori  va  qoidalari  (SniP  II-D.5-72) 
bo`yicha  belgilangan.  Yangi  quriladigan,  konstruktsiyasi  o`zgartiriladigan  yo`llarni 
loyihalashga ushbu qurilish qoidalari keng tadbiq etiladi. 
Avtomobil yo`llarining barcha bo`laklari quyidagicha me’yorlashtiriladi: harakat 
bo`lagi  va  qatnov  qismining  soni  hamda  kengligi,  marza  kengligi,  yo`l  ko`tarmasi, 
ajratish  bo`lagi,  bo`ylama  qiyalik,  ko`rinish  masofasi,  ko`ndalang  kesimdagi  egrilik 
radiusi, tik egrilik radiusi va uni uzunligi, qoplama turi, yo`l kiyimining konstruktsiyasi, 
qatnov  qismi  bilan  marzaning  o`zaro  yopishib  turishi,  yetarli  tekislikdagi  va  ilashimli 
qoplama  yuzasini  xosil  qilish,  ko`priklar  qurish  va  quvirlar  o`rnatishni  loyihalash  va 
boshqalar.  
Yo`lning  muhandislik  qurilishlariga  quyidagilar  kiradi:  avtobus  to`xtab  turish 
joylari,  tezkor  bo`lakka  o`tish  yo`li,  avtomobillarni  to`xtash  va  to`xtab  turish 

---

 
30 
maydonchalari,  dam  olish  maydoni  va  avtobus  kutish  bekatlari,  qor  va  qum 
ko`chkilaridan yo`llarni saqlash qurilmalari va yo`llarni yoritish.  
Yo`l  cheklagichlariga  quyidagilar  kiradi:  qo`rg`onlar,  yo`l  belgilari  va 
ko`rsatgichlar, qatnov qismi chiziqlari va boshqalar. 
4. Shahar yo`llari va ko`chalari, shahar yo`llari va ko`chalari tasnifi, shaharlarni