O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

ERIning  amal  qilayotgan  yoki  amal  qilmayotganligini  qanday  bilish 
mumkin? 
Siz  kompyuterga  ERI  joylashgan  elektron  tashuvchi  –  flesh-moslamani 
o’rnatgan  vaqtingizda,  asosiy  katalogda  to’rtta  fayl  –  yopiq  va  ochiq  ERI  kaliti, 
ERIning o’zi va ERI kaliti sertifikati joylashganligiga ishonch hosil qilishingiz kerak. 
Bunda  ushbu  fayllarni  flesh  moslamasining  asosiy  katalogidan  aynan  shu  elektron 
moslamaning  boshqa  papkasiga  joylashtirish  mumkin  emas.  Mazkur  harakat  DSQ 
interaktiv  xizmatlari  tizimida  xatolikka  olib  keladi  va  Siz  ERI  topilmaganligi 
to’g’risidagi xabarni olasiz. Shuningdek, har qanday foydalanuvchi ERI reestrida ERI 
kalitining  faolligi,  bekor  qilinganligi  yoki  to’xtatib  qo’yilganligi  to’g’risidagi 
axborotlarni  tekshirib  ko’rishi  mumkin.  Buning  uchun  www.hisobot.uz  saytining 
«ERI  reestri»ga  kirib,  kerakli  viloyat,  shahar,  tuman,  STIRni  tanlash  va  axborotni 
ko’rib chiqish lozim. 
 
 
Siz  ERIni  olib,  kerakli  kalitga  ega  bo’ldingiz.  Endi  mazkur  kalitning  qulfini 
topish  kerak.  Soliq  inspektsiyasiga  elektron  hisobotni  jo’natish  uchun  Davlat  soliq 
qo’mitasining 
www.hisobot.uz
,  www.e-hisobot.uz  va  www.otchet.uz  maxsus 
saytlaridan  biriga  kirish  zarur.  Amalda  qaysi  saytdan  foydalanish  unchalik  katta 
ahamiyatga  ega  emas,  ammo,  shuni  ta’kidlash  lozimki,  «Soliq  to’lovchilarga 
interaktiv  xizmatlar»  tizimida  faqat  www.hisobot.uz  saytida  ishlash  uchun  Internet 
Explorer  brauzeridan  foydalanish  lozim.  Aynan  shu  erda  o’zbek  va  rus  tillarida 
brauzerni  sozlash  bo’yicha  qadam-baqadam  yo’riqnoma  mavjud.  Yuqorida  qayd 
etilgan  boshqa  saytlar  istalgan  brauzerlar,  masalan,  Opera,  Mozilla  Firefox  va 
hokazolardan foydalangan holda ishlaydi.   

---

 
Sizning  chap  tomoningizda  –  xabarlar  oynasi  bo’lib,  unda  STIR  va  parolni 
(dastlab  tashkilotning  STIRi  parol  hisoblanadi  va  keyinroq  uni  o’zgartirishingiz 
mumkin)  ko’rsatish  kerak.  Shuningdek,  ERIdan    oydalangan  holda  tizimda  ishlash 
vaqtida  zaruriy  komponent  hisoblangan  «JAVA»  (  «JRE»)  ilovasini  ko’chirib 
(yuklab)  olish  kerak.  Siz  «JAVA»  («JRE»)  ilovasiniko’chirib  (yuklab)  olish, 
STIRvaparolniko’rsatganingizdanso’ng,«Kirish»  tugmasinibosasiz.  ShutariqaSizning 
«Shaxsiykabinet»ingizgakirdikvao’shaerdansoliqhisobotlarinijo’natamiz. 
14
 
 
 
Ko’p  odamlar  elektron  tijorat  terminini  eshitganda,  internetdagi  elektron 
kataloglarni  ko’rib  chiqish  yoki  internetdagi  virtual  savdo  markazlariga  kirishni 
tushunadi.  Elektron  tijorat  internetning  eng  asosiy  tarkibiy  qismi  bo’lib  hisoblanadi. 
Elektron tijorat elektron ma’lumotlarni qayda ishlash va uzatishni o’z ichiga oladi. Bu 
keng tushuncha bo’lib turli faoliyatlarni o’z ichiga oladi, shu jumladan ularga tovarlar 
va  xizmatlarni  elektron  sotib  olish  va  sotish,  raqamli  mahsulotlarni  onlayn  etkazib 
berish,  elektron  pul  o’tkazmalari,  aksiyalarning  elektron  savdolari  va  to’g’ridan-
to’g’ri  iste’mol  bozorlari  kiradi.  Elektron  tijorat  yangi  tushuncha  emas;  bir  qancha 
kompaniyalar  o’n  yillar  davomida  xususiy  tarmoqlar  orqali  elektron  ma’lumotlar 
almashinuvi   bilan  shug’ullangan.Internet  inqilob  davom  etayotgan  bir  paytda  , 
                                                      
14
www.e-hisobot.uz va www.otchet.uz 

---

107 
 
so’nggi yillarda elektron tijorat tizimi keskin kengaydi va tub o’zgarishlar ro’y berdi. 
Tez  rivojlanayotgan  zamonda  bir  qator  innovatsion  bozorlar  va  savdo  birlashmalari 
paydo  bo’ldi.  Elektron  tijorat  iste’molchilar  va  sotuvchilarga  ulkan  imkoniyatlar 
va’da qiladi, muhim muammolarni samarali amalga oshirish va nazorat qilish uchun 
malakali  menejer  va  hisobchilar  kerak  bo’ladi.  Tashqi  ta`sir  va  risklarni  to’g’ri 
baholash  uchun,  bizga  elektron  tijoratga  oid  texnika  va  texnologiyalar  bilan  tanish 
bo’lgan  zamonaviy  hisobchilar  kerak.  Uskunadagi  uzilishlar,  dasturiy  ta’minotdagi 
xatolar  va  ta`qiqlangan  joylardan  ruxsatsiz  foydalanishlar  tashkilotning  buxgalteriya 
tizimiga  yagona  tahdid  bo`lib  hisoblanadi.  Misol  uchun,  operatsiya  raqamlarining 
o’zgarishi,  uzatish  liniyalaridan  o’tayotgan  signallarning  buzilishi  yoki  boshqa 
tomonga o’zgarishi va hech qachon qayda tiklanmasligi mumkin. Uning ilovasida, biz 
elektron tijoratning uch xil jihatlarini ko’rib chiqamiz: (1) ma’lumot tarqatishda ichki 
tarmoqlardan foydalanish, (2) biznes uchun biznes operatsiyalarini elektronik axborot 
almashish  bilan  boshqarish,  (3)  shu  jumladan,  internetga  asoslangan  tijorat,  biznes 
 
xaridor  uchun,  biznes  biznes  uchun  aloqalarini  o’z  ichiga  oladi.  Biz  bu 
sohalarda  elektron  tijorat  texnologiyalari,  topologiyalar    va  takliflarni  tekshirib 
chiqdik.  Biz  elektron  tijorat  bilan  bog’liq  risklarni  ko’rib  chiqishimiz,  xavfsiz  va 
ishonchli 
texnikalardan 
riskni 
qisqartirib 
ishonchlilikni 
oshirish 
uchun 
foydalanishimiz 
va 
elektron 
tijoratning 
oqibatlarini 
buxgalterlar 
bilan 
maslahatlashimiz kerak
15
.