Og’zaki nutq:
Mavzuga oid matnni o’qib tushunish.
Matndagi termin va iboralarning ma’nosini izohlash.
Matnga munosabat bildirib so’zlash.
Yozma nutq:
O’zbekiston muzeylaridan biri haqida taqdimot tayyorlash.
Jahonning mashhur muzeylari haqida qiziqarli ma’lumotlar tayyorlash. Soha muzeyi
haqida matn tuzish.
Grammatika: Sohaviy terminlar va ularning qo’llanishi.
Iqtisodiyot terminologiyasini, umuman, boshqa soha terminologiyalarini ham
boyitishda ona tili imkoniyatlaridan foydalanish haqida gap ketganda quyidagi uch
holatga e’tibor berish zarur bo‘ladi:
1. Muayyan bir tilda, shuningdek, o‘zbek tilida ham iqtisodga oid
tushunchalarni aniq ifodalovchi qator leksemalar qadim-qadimdan qo‘llab
kelinmoqda. O‘zbek adabiy tili boyligining bir qismi o‘laroq, bunday so‘zlar
keyinroq, konkret terminologik tizim vujudga kela boshlashi bilan iqtisod fanining
maxsus tushunchalarini ifodalash uchun jalb qilina boshlangan edi. Masalan, haq,
bitim, pay, garov, dallol, pul, so‘m, sug‘urta, savdo, omonat, g‘amlama va
boshqalar.
2. Iqtisodiyot bilan aloqasi bo‘lmagan, boshqa-boshqa sohalarda qo‘llanadigan
terminlar ham maxsuslashtiriladi, ya’ni iqtisodiy terminlar sifatida ishlatiladi.
Masalan, taklif, sohibkor, o‘sim, qoldiq, daraja, palata, kadrli, yetakchi, yig‘im,
qonun, qaydnoma, baho, xo‘jalik kabi yuzlab leksemalar iqtisodiy terminologik
tizimda yakka holida ham, so‘z birikmalarining tarkibiy qismlari sifatida ham ushbu
soha terminlari sifatida amal qilinaveradi.
3. Iqtisodiyot terminologiyasining boyishidagi yana bir manba, bu iqtisodiy
tushunchalarni ifodalash uchun xilma-xil affikslar ishtirokida hosil qilingan yasama
49
lug‘aviy birliklar hisoblanadi: jamg‘arma, ijarachi, ishsizlik, uyushma, tejamkor,
iqtisodiyot, tadbirkor, bojxona, qarzdor, boylik kabilar shular jumlasidandir. Bunday
terminlarning bir qismi tegishli ruscha-baynalmilal muqobillarining o‘zbek tilidagi
kalkasi sifatida yuzaga kelgan.
Hozirgi o‘zbek tili lug‘at tarkibida, uning iqtisodiy terminlar tizimida
yuqoridagidek umumturkiy, o‘zbek terminlari bilan bir qatorda fors-tojikcha,
arabcha, shuningdek, ruscha-baynalmilal leksemalar ham qo‘llanib kelinayotir.
Masalan, sarmoya, savdogar, tojir, sarkor, daromad, dastmoya kabi fors-tojikcha
so‘zlar asosiy iqtisodiy terminlar bo‘lib qo‘llanmoqda. O‘zbek tili iqtisodiyot
terminologiyasining ruscha-baynalmilal terminlar hisobiga to‘ldirilishi haqida gap
ketganda shuni aytish kerakki, rus tili leksikasi imperiya davrida mahalliy tillarga,
xususan, o‘zbek tiliga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Masalan, veksel, preyskursant,
kredit, tovar, buxgalter, bank, kassir, avans, makler va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |