Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

7- 
BOB. TALABNI QONDIRISHNI TADQIQ ETISH VA PROGNOZ QILISH
 
7.1. 
Talab tushunchasi, uning turlari, talabga ta’sir etuvchi omillar
 
Talab – bu xarid quvvatiga ega bo‘lgan ehtiyojdir. Aniq to‘lov qobiliyatiga ega
bo‘lgan  ehtiyojning  tovar  ta’minotini  real  holatiga  asosan,  talab  qondirilgan  va
qondirilmagan talabga bo‘linadi.
Qondirilgan  talab  –  bu  bozorda  vujudga  kelgan  haqiqiy  talabning  qondirilgan
qismi bo‘lib, u tovarlarni va xizmatlarni sotib olish natijasida haqiqiy qondiriladi.
Qondirilmagan  talab  –  bu  bozorda  vujudga  kelgan  haqiqiy  talabning
qondirilmagan qismi bo‘lib, u bozorda iste’molchilar uchun zarur bo‘lgan tovarlarni
yo‘qligi va sifati pastligi natijasida yuzaga keladi.
Iste’mol  talabi  murakkab  kategoriya  hisoblanib,  unga  narx  va  narxga  bog‘liq
bo‘lmagan omillar ta’sir qiladi.
Narxga  bog‘liq  bo‘lgan  omillarga  asosan  aholining  daromadlari  va  tovarlarga
bo‘lgan narxlar kiradi.
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillarga esa, bozorning katta – kichikligi (razmeri),
bir  –  biriga  o‘xshagan  tovarlarning  narxlari,  iste’molchilarni  hohish  va  istaklari
kiradi.
Talab  hajmini  narx  darajasiga  bog‘liqligi,  talab  va  taklif  qonuniga  asosan
aniqlanadi.
Uning asosida uchta sabab yotadi:
- Narxning pasayishi xaridorlar sonining oshishiga olib keladi;
-  Narxning  pasayishi  iste’molchilarni  to‘lov  qobiliyatini  kengayishiga  olib
keladi;
-  Bozorning  to‘ldirilishi  esa,  qo‘shimcha  birlikdagi  mahsulotlarni  foydaliligini
pasayishiga sabab bo‘ladi.
Talab  hajmini  narx  darajasiga  bog‘liq  holda  o‘zgarishi  talabning  narx  bo‘yicha
elastikligi  bilan  tavsiflanadi,  u  esa  talab  miqdorini  nisbiy  o‘zgarishini(foizlarda
ifodalanadi) narxning 1 foizga o‘zgarishi natijasida yuzaga keladi.
 
Korxona  o‘zining  tovarlarini  sotish  imkoniyatlarini  baholashni,  avvalo  bozor
talabini tadqiq etishdan boshlaydi.
Bozor  talabi  –  bu  ma’lum  guruhdagi  xaridorlar  tomonidan,  ma’lum  hududda,
muayyan  davrda,  ma’lum  marketing  dasturiga  ega  bo‘lgan  savdo  korxonalari
tomonidan sotib olinadigan, ma’lum miqdordagi tovarlar hajmi bilan ifodalanadi.
Bozor  talabi  natural,  qiymat  ko‘rsatkichlarida  yoki  nisbiy  miqdorlarda
ifodalanishi mumkin.
Bozor talabini jami ichki bozor va uning alohida segmentlari bo‘yicha aniqlash
mumkin.
Talabni o‘lchashni asosiy tushunchalari quyidagi 7.1-rasmda keltirilmoqda.
Bozor
​
Korxona
Talab Bozor talabi
Korxona tovarlariga bo‘lgan
talab
Potensial Bozor sig‘imi
Korxonaning potensial hajmi
Prognoz Bozor prognozi Korxonaning sotuv prognozi