6
Silindr moyi
9
53
n-lmagan
5
5 -7
583
66
35 -583 n-lmagan
Nigrol
7-3
53
-
3 - 3 n-lmagan
Gossipol
smolasi
3
-
8
83- 93
5 -
Izoh : n-lmagan tushunchasi normallashtirilmagan degan ma’noni anglatadi.
Keyingi jadvalda turli maydalovchi materiallarning trebotexnik xossalarini
nisbiy ko’rsatgichlari (nigrol ko’rsatgichiga nisbatan olingan) keltirilgan [6].
- jadval
Maydalovchi materiallarning trebotexnik xossalarini nisbiy ko’rsatgichlari.
Maydalovchi
material
Solishtirma yuklamali nisbiy ko’rsatgichning miqdori, MPa
6
Silindr moyi
,9 ,79
,9 ,79
,8 ,8
5
,7 ,6
,68 ,6
,6 ,8
Gossipol smolasi
, 8 ,7
,5 ,75
,6 ,8
Izoh : suratida yemirilish tezligi, mahrajida ishqalanish koeffitsienti.
Shunday qilib, gossipol smolasini tadqiqoti shuni ko’rsatdi-ki, u o’zini
tarkibida laktan shaklidagi yog’ kislotalarini, azot va fosfor birikmalarini tutar
ekan. Bu birikmalar esa yuqori tabiatga ega bo’lgan yemirilishga qarshi, qirilishiga
qarshi, oksidlanishiga qarshi va korroziyaga qarshi xossalarga ega ekanligi
aniqlandi. Shu sababli O’ra Osiyo ITI – Giprogaz institutining tekshiruviga
asoslanib gossipol smolasi burg’ulovchi eritmalarga qo’shiluvchi moylovchi
modda sifatida O’rta Osiyo hududida ishlatish lozim deb topildi [ ].
7
Bu eritmani tayyorlash oddiy bo’lishidan qat’iy nazar foydasi yuqoridir.
Eritmani tayyorlash uchun tayyorlanadigan moyli modda massani 65 % ini
gossipol smolasi quyiladi. Zichlovchi modda sifatida ruh dioktilfenilditiofosfatdan
8 % miqdorida qo’shiladi. Aralashma qaynash holatigacha isitiladi va 393 - 403 K
temperaturada 40 - 45 minut davomida ushlab turiladi.
Yana bir idishda kauchukni polietilen bilan birgalikda bir xil suyuq massa
hosil bo’lguncha qaynatiladi, 35 – 363 K gacha sovutiladi. Shu kauchuk -
polietilenli aralashmani zichlantiruvchi qo’shilgan gossipol smolasiga qo’shiladi va
45 – 6 minut davomida aralashtiriladi. So’ngra tayyor moylovchi aralashmani
idishlarga quyiladi [ ].
Yog’ kislotalari gossipol smolasi tarkibida bo’lib, moylovchi modda sifatida
trebokimyo uchun juda muhim ahamiyatga ega. Chunki karboksil gruppa va
uglevodorod radikali tutgan uglerod atomlari uzun zanjiridan iboratligi uchun
metallar bilan xemosorbsiya jarayoniga kirishish qobilyatiga egadir [ ].
Anion faol qo’shimchalar bilan oksidlangan risoykil, gossipol smolasi,
…….ning kub qoldiqlari hamda qattiq yonilg’ilar smolalari bitumni karbonat
materiallari bilan bog’lanishini kuchaytirib, amalda bitumning mineral
materiallarini kislotali qismlari bilan birlashmaydi [ ]. Ya’ni bitumdan asfalt
tayyorlash jarayonida bitumga qo’shiladigan moddalar tabiatiga katta e’tibor berish
kerak bo’ladi.
Bitumni yupqa qatlamda kogeziya xossasini ko’paytirish uchun yuzani ohakli
eritma bilan faollashtirish yaxshi natija beradi. Yuzani xossasini o’zgartirish
uchun, kation faol qo’shimchalar bo’lgan DT diamin va KTP katapin hamda FGS
gossipol smolasi asosida tayyorlangan karbon kislotaning temirli tuzlaridan
qo’shish kerak [ ].
Bu maxsuotlarning tarkibida azot, uglerod, vodorod, kislorod elementlari
bo’lib, 3-4-5 gruppa elementlari xosilalari suvda eriydi. Zamishlyayevaning
ko’rsatishi bo’yicha gossipol smolasini faqat 0,37 % i suvda eriydi xolos [ ].
Polimer quyuqlantiruvchilardan foydalanib tayyorlangan moylovchi SDP-1,
SDP-2 markali maxsulotlar o’zini tarkibida tribopolimer hosil qiluvchi
8
zichlantiruvchi va xemosorbsion shaklida plyonka hosil qiluvchi komponentlar
tutgan ochiq ustunlarni bo’yash uchun ishlatilinadi. Sanoat miqiyosida yuqoridagi
moylovchi maxsulotlar bilan qadoqlangan mingdan ortiq dalotalarning barcha
texnik ko’rsatgichlari o’sganligini ko’rsatdi. Shu bilan bir qatorda burg’ulash
tezligi 30 % ga oshdi. Har doim ishlatiladigan moylovchi materiallar bilan
qoplangan dalotalarga nisbatan yuqori haroratli burg’ulash sharoitida va vodorod
sulfid ishtirokida ishlovchi, texnika uchun IPM- markadagi moylovchi gossipol
smolasi asosida tayyorlangan maxsulotlar tayyorlangan. Bu jarayonda gossipol
smolasi vodorod sulfidli karroziyaga qarshi kimyoviy ekran vazifani bajaradi [ ].
O’zbekistonda ham so’nggi yillarda gossipol smolalaridan har xil
kompozitsion maxsulotlar, qurilish bitumlari ishlab chiqarish bo’yicha qator
olimlar ilmiy ish olib bormoqdalar. Bu olimlar ―Fan va tarqqqiyot‖ unitary
korxonasida ilmiy izlanishlar olib borib, raqobatbardosh kompozitsion materiallar
olish texnologiyasini yaratish ustida ishlamoqda. Jumladan, B.B. Sobirovni
doktorlik dissertatsiyasi [ ] asfaltbeton va aeroport yo’llari qoplamalari orasidagi
tirqishlarni qoplash maqsadida ishlatilinadigan va gossipol smolasi asosida
tayyorlangan mastika va boshqa kompozitsion maxsulotlar olishga qaratilgan.
Xuddi shu yo’nalishdagi ishni ya’ni, gossipol smolasidan tayyorlangan bitum
asosida kompozitsion maxsulotlar olish SH.R. Quranboyevni nomzodlik
dissertatsiyasida ham o’rganilgan [ ]. Biqoq ular hosil qilgan gossipol smolasi
asosidagi bitum neft gudronini yuqori temperaturada oksidlash orqali bitum olish
jarayoniga moslashgan. Ya’ni neft gudroni o’rniga gossipol smolasi gudroni havo
bilan oksidlash orqali bitum sintez qilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
