Adebiyat ruwxiyliq tiykarlari

---

Adebiyat - ruwxiyliq tiykarlari

Qaraqalpaq a'debiyatının' rawajlanıw prtsessinin' ekinshi da'wiri

Ullı Watandarlıq

urısqa shekemgi tariyxıy besjıllıqlar da'wirin o'z ishine aladı.

Da'wirdin' jan'alıqları menen ullı

o'zgerisleri qaraqalpaq a'debiyatına mazmun h'a'm tema boldı.

Bul da'wir xalqımızdın' aldında

turg'an minnetlemeler menen islenetug'ın jumıslardın'

a'h'miyetliligi h'a'm teren'ligi jag'ınan

en' bir juwapkerli da'wir boldı. Qaraqalpaq xalqının'

siyasiy-ekonomikalıq h'a'm ma'deniy

o'mirinde u'lken o'zgerisler ju'z berdi.1932-jılı 20-martta

karaqalpaq avtoomiyalı oblastı

avtonomiyalı respublika bolıp qayta du'zildi. Ullı Watandarlıq

urıstın aldında

Qarakalpaqstanda  jan' a texnika menen u'skenelengen bir

neshe iri paxta zavodları, moynaqta

et-balıq konserva kombinatı h'a'm baska iri ka'rxanalar iske

tu'sti. Ma'deniy ag'artıw orınları

ashıldı. mekteplerdin' sanı ko'beydi, orta h'a'm joqarı oqıw

orınları payda boldı. 1934-jılı

mug'allimler institutı ashıldı. 1930-jılı ma'mleketlik teatr du'zildi.

Qaraqalpaq h'a'm rus

tillerinde kitaplar shıg'arıldı, poligrafiyalıq h'a'm baspa orınları

en jaydı.1931 jılı Qaraqalpaq

xalqının' ma'deniy miyrasların izertlewshi birden-bir orın-til,

a'debiyat, tariyx kompleksli ilim

izertlew institutı ashıldı. 1932-jılı Qaraqalpaqstan Jazıwshılar

Awqamı  du'zildi.  1931-jıldan

baslap qaraqalpaq jazıwshılarının' organı bolg'an "Miynet

a'debiyatı" (son' "Awdarıspaq

---

jalını", "Jen'is h'awazı", "Qaraqalpaqstan a'debiyatı h'a'm

iskusstvosı", "A'miwda'rya") jurnalı

shıg'a baslawı u'lken tariyxıy a'h'miyetke iye boldı. Qaraqalpaq

h'a'm tuwısqan xalıqlar

jazıwshılarının' shıg'armaların qaraqalpaq oqıwshılarına

jetkeriwde, ulıwma a'debiy-teoriyalıq

pikirdin' o'siwinde bul jurnal ayrıqsha rol oynadı. Bul

jag'daylardın' barlıg'ı urısqa shekemgi

qaraqalpaq a'debiyatının' rawajlanıyaına ken' mu'mkinshilik

berdi, jazıwshılarımız ideyalıq

h'a'm ko'rkemlik jaqtan qarakalpaq a'debiyatının' milliy

o'zinsheligin ko'rsetetug'ın bir qatar

jaqsı shıg'armalar berdi. A'debiyatımız 1930-jılları qa'niygeler

jag'ınan jetilisti,

sho'lkemleskenlik penen ko'zge tu'sti. Shayırlar Q.A'wezov,

S.Ma'jitov, İ.Fazılov, Abegimov,

T.Seytmamutov, J.Aymurzaevlar da'wir talabın sa'wlelendiriwshi

shıg'armalar do'retti. Jas

jazıwshılar D.Nazbergenov, M.Da'ribaev, N.Japaqovlar aktivlik

penen isledi. Karaqalpaq

adebiyatı bul da'wirde janrlıq jaqtan rawajlana basladı. Lirikalıq

tu'rler, poemalar. ballada,

gu'rrin', novella, povestler, dramalıq shıug'armalar do'rey

basladı. 1934-jılı To'rtku'lde

Qaraqalpaqstan jazıwshılarının' birinshi sezdi  bolıp o'tti.Bunda

a'debiyatımızdın qısqa waqıt

ishindegi tabısları, bunnan bılayg'ı rawajlanıw jag'dayları h'a'm

t.b. a'h'miyetli ma'seleler

ortag'a taslandı.  Qaraqalpaq jazıwshılarının' sezdi a'debiyattın'

teren' ideyalılıg'ı tuwralı

ma'selege u'lken a'h'miyet berdi, proza. dramaturgiya, kritika

sıyaqlı janrlardı rayaajlandırıw

---

za'ru'rligin ko'rsetti.  Usı  jılı jazıwshılardın' Pu'tkilawqamlıq

birinshi sezdi  bolıp o'tti.

karaqalpaq a'debiyatının' wa'killerinin' atınan sezde A.Begimov

shıg'ıp so'yledi.  Birinshi

sezden keyin-aq elimizdegi ullı o'zgerislerdin tiykarında jan'a

qah'arman obrazı jaratıldı.

Miynet adamının' jan'a obrazın jasaw 1930-jıllardag'ı

qaraqalpaq a'debiyatının en xarakterli

belgisi boldı. Urıska shekemgi besjıllıqlar da'wirinde elewli

qubılıslardın' biri do'retiwshilik

saparlar da'stu'rinin'  ken en jayıwı boldı.  Rus jazıwshısı

M.Gorkiy ta'repinen qolg'a alıng'an

bul ilaj  qaraqalpaq a'debiyatının' rus h'a'm basqa tuwısqan

xalıqlar a'debiyatları menen

baylanısın boldırıw h'a'm bekkemlewde ayrıqsha a'h'miyetke

iye boldı. Tuwısqan

respublikalardı aralaw jazıwshılardın'  tema jag'ınan ken'likke

iye bolıwına, biri-birinin

turmısı menen jaqınnan tanısıwına h'a'm olardın' ko'rkemlik

sheberliginin' o'siwine  o'z ta'sirin

tiygizdi. Bir topar qaraqalpaq jazıwshıları  Moskva, Kiev. Minsk,

Baku, Tbilisi h'.t.b.

qalalarda boldı. Usıg'an baylanıslı poeziyada,  prozada bir qatar

shıg'armalar jarıqqa

shıqqanlıg'ı belgili. A.Dabılovtın' "K5rip keldim", "Mavzoley" ,

M.Da'ribaevtın' "K5k k5l",

D.Nazbergenovtın'"Almas qarındasqa" sıyaqlı shıg'armaları usı

tiykarda jazılg'an edi.

Qaraqalpaq a'debiyatının' ideyalıq-tematikalıq h'a'm janrlıq

jaqtan  5siwinde rus

a'debiyatının', ayrıqsha Gorkiy menen Mayakovskiydin'

shıg'armalarının' ta'siri ku'shli boldı.

---

Qaraqalpaq  a'debiyatının' ayırım wakilleri ullı ustaz benen

ju'zbe-ju'z k5risiw arqalı ken'esler

alsa, ayırımları onın' wa'siyatların tikkeley u'yreniw arqalı onın'

traditsiyasın dawam ettirdi.

Qaraqalpaq shayır-jazıwshıları Gorkiy h'a'm Mayakovskiylerdin'

d5retiwshilik iskerligin

u'yreniwge u'lken a'h'miyet berdi. 30-jıllardın ishinde Gorkiydin'

"Dawılpaz h'aqkında jır",

"Sun'qar tuwralı jır", "9-yanvar".