O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1.4. 
 Raqobat strategiyasi va raqobat bosqichlari 
 Bozor  iktisodiyotining  ilk  belgilari  paydo  bo’lishi  bilan  unga  xos 
raqobat  xam  yuzaga  keladi.  Iktisodiyot  rivojiga  mos  xolda  raqobatchilik 
munosabatlari  xam  takomillashib  boradi.    Bozor  raqobati  tarixan  4 
bosqichdan utadi. 

---

17 
 
 Birinchi  bosqich  -  bu  natural  xo’jalikidan  bozor  iktisodiyotining 
dastlabki  shakllariga  utish  bo’lib,  bu  davrda  raqobat  mayda  tovar  ishlab 
chiqaruvchilar  urtasida  boradi.  Bu  bosqichda  raqobat  maxalliy  bozorlar 
doirasida  borasida,  u  bir  turdagi  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  urtasida 
bo’ladi. Raqobatda golib chikish vositasi tajriba tuplab, mexnat maxoratini 
oshirish xisoblanadi. 
 Ikkinchi  bosqich  -  bu  kapitalistik  erkin  raqobat  bosqichidir.  Bu 
bosqich  tovar  xo’jaligining  ommaviy  tus  olishi  bilan,  mayda  tovar  ishlab 
chiqarishr  urniga  yirik  mashinalar  tizimiga  va  yollangan  mexnatga 
tayangan  tovar  ishlab  chiqarishrning  kelishi  bilan  xarakterlanadi. 
Raqobatni  cheklashlar  bo’lmaydi,  u  erkin  kurashga  aylanadi,  bu  kurash 
maxalliy  bozorlar  doirasidan  chikib,  milliy  bozor  mikyosida  yuz  beradi. 
Raqobat shiddatli boradi, uning ishtirokchilari strategiyasichilikdan iborat 
bo’ladi.  Raqobatda  golib  chikishning  sharti  yangi  texnikani  joriy  etib, 
mexnat unumdorligini ustirish, yangi tovarlarni ishlab chiqarishr bo’ladi. 
  Uchinchi  bosqich  -  bu  monopol  raqobat  bosqichi  bo’lib,  u  yakka 
xokimlikka  intiluvchi  yirik  korxonalarning  kurashidir.  Raqobat  iktisodni 
monopollashgan  va  monopollashmagan  soxalarida  aloxida  boradi,  ammo 
bu soxalar urtasida xam kurash ketadi. Raqobatda yengib chikish shartlari 
ikkinchi  bosqichdagidek  bo’ladi,  ammo  o’zaro  kurashda  bozorni  egallab 
olish,  siyosiy  xokimiyatdan  foydalanish  kabilar  keng  kullanadi.  bu 
bosqichda  monopol  raqobat  yetakchi  bo’lsa-da,  erkin  raqobat  yukolib 
ketmaydi,  u  ikkinchi  katorga  suriladi.  Iktisodiyotda  monopol  raqobat 
soxasi va erkin raqobat soxalariga ajralish bo’ladi. “…monopol raqobatda 
taklif qilinayotgan mahsulot turi bir xil, ammo ba`zi jihatlarda mahsulotlar 
bir-biridan farq qiladi
7
” 
 Turtinchi bosqich - yangicha erkin raqobat bosqichi bo’lib, u aralash 
iktisodiyotga  xosdir.  bu  bosqichda  raqobatchilar  goyat  strategiyasichilik 
bo’lib,  ular  yirik  korporatsiyalar,  urtacha,  mayda  va  uta  mayda 
korxonalardan  iborat  bo’ladi.  Raqobat  doirasi  kengayib,  u  ishlab 
chiqarishrdan  tashkari,  xizmat  kursatish  soxasida  xam  faollashadi,  u 
moliya  bozoriga  shiddat  bilan  kirib  boradi,  xatto  sayoxat  biznesi,  shou 
                                                 
7
 
Department of food trade and business management: “Principles of Economics” “Bapatla” 2011y. 65p.  
 

---

18 
 
(tomosha)  biznes,  sport  biznesi,  xarbiy  biznes  kabilarni  xam  o’z  damiga 
tortadi. Raqobatlashuv baynalmilallashib, xalkaro bozor doirasida xam yuz 
beradi. 
Eng 
yangi 
texnika-texnologiyani 
kullash, 
boshkarishni 
kompyuterlashtirish,  tovar  tarkibini  zudlik  bilan  yangilash,  eng  malakali 
ish  kuchiga  ega  bo’lish,  informatsiyadan  foydalanish  va,  nixoyat, 
zamonaviy  marketing  xizmatini  uyushtirish  raqobatda  yengib  chikish 
shartiga aylanadi. 
 

---

19