1-ma‘ruza: O’lchash va o’lchov asboblarining xatoliklari haqida asosiy tushunchalar

  

1.3.O’lchash vositalari 

 

O’lchashlarda  qo’llaniladigan  va  normallashgan  metrologik  xossalarga  ega 

bo’lgan  texnik  vositalar  o’lchash  vositasi  deyiladi.  O’lchash  vositalarining  asosiy 

turlariga  o’lchovlar,  o’lchash  asboblari,  o’lchash  o’zgartkichlari  va  o’lchash 

qo’rilmalari  kiradi.  O’lchash  printsipini  va  vositasini  belgilab  beradigan  usullar 

majmui o’lchash usuli deyiladi.  

O’lchov–berilgan  o’lchamdagi  fizik  kattalikni  qayta  o’lchash  uchun 

mo’ljallangan o’lchash vositasi. 

O’lchovlarga standart namunalar va namuna moddalar kiradi.  

Standart 

namuna-modda 

va 

materiallarning 

xossalari 

yoki 

tarkibini 

xarakterlovchi  kattaliklarning  birligini  qayta  tiklash  uchun  o’lchov.  Masalan, 

tarkibidagi  kimyoviy  elementlari  ko’rsatilgan  ferromagnit  materiallar  xossalarining 

standart namunasi.  

Namuna 

modda-tasdiklangan 

spetsifikatsiyada 

ko’rsatilgan 

tayyorlash 

shartlariga  rioya  qilinganda  tiklanadigan  ma‘lum  xossalarga  ega  bo’lgan  moddadan 

iborat o’lchov. 

Ko’zautvchi  idrok  qilishi  uchun  qo’lay  shakldagi  o’lchov  axboroti  signalini 

ishlab chiqishga xizmat qiladigan o’lchash vositasi o’lchov asbobi deyiladi. 

O’lchash  asboblari  ko’rsatuvchi,  qayd  qiluvchi,  kombinatsiyalashgan, 

integrallovchi va jamlovchi asboblarga bo’linadi.  

O’lchashga doir axborotni o’zatish, o’zgartirish, ishlov berish va saqlash uchun 

qo’lay  bo’lgan  ammo  ko’zatuvchi  bevosita  idrok  qilishi  mumkin  bo’lmaydigan 

shakldagi  signalni  ishlab  chiqish  uchun  xizmat  qiladigan  o’lchash  vositasi  o’lchash 

o’zgartkichi  deb  ataladi.  O’zgartiriladigan  fizik  kattalik  kirish  kattaligi,  uning 

o’zgartirilgani  esa  chiqish  kattaligi  deyiladi.  O’lchanayotgan  kattalik  keltirilgan 

o’lchash  o’zgartkichi  birlamchi  o’zgartkich  deyiladi.  Birlamchi  o’zgartkichlar 

ko’pincha  datchiklar  deb  yuritiladi.  Uning  bevosita  o’lchanayotgan  kattalik 

ta‘siridagi qismi sezuvchan element deyiladi.