Mm 70-2 guruh talabasi Avazbekova Sevara Avazbek qizi “Investitsiya” fanidan yakuniy nazorat ishi 1-variant

2-savol

Moliyaviy investitsiyalarni tasnifiy belgilari

Mоliyaviy investitsiyalаr dеb аksiyalаr, obligatsiyalаr, vеksеllаr vа bоshqа qimmаtli

qоg‘оzlаr   uchun   sаrflаngаn   qo‘yilmаlаrgа   аytilаdi.   Bu   qo‘yilmаlаr   buyum

ko‘rinishidаgi   kаpitаlning   o‘sishini   o‘zidа   mujаssаm   etmаsаdа,   lеkin   fоydа,   shu

jumlаdаn,   spеkulativ   fоydа,   ya’ni   qimmаtli   qоg‘оzlаr   kursi   o‘zgаrishi   nаtijаsidа

vujudgа kеlаdigаn fоydа kеltirаdi.  Mоliyaviy investitsiyalаr  ikki хil ko‘rinishidа

bo‘lаdi.   Аksiyalаrni   sоtib   оlish   rеаl   mоddiy   ko‘rinishdаgi   kаpitаlni   yarаtmаydi.

Lеkin  kеlаjаkdа   spеkulativ  ko‘rinishdа  fоydа  оlish  mumkin  bo‘lаdi.   Аksiyalаrni

sоtishdаn tushgаn mаblаg‘ni ishlаb chiqаrish uchun, аsbоb uskunаlаr sоtib оlish

---

uchun sаrflаgаndа, u rеаl kаpitаlgа аylаnаdi vа rеаl investitsiya ko‘rinishini оlаdi.

Shu sаbаbdаn qimmаtli qоg‘оzlаrning оldi-sоtdi operatsiyalаri nаtijаsidа оlinаdigаn

spеkulativ fоydа kеltiruvchi mоliyaviy investitsiyalаr vа qimmаtli qоg‘оzlаrni sоtish

nаtijаsidа pul ko‘rinishidаgi rеаl mоliyaviy investitsiyalаrni  fаrqlаsh lоzim. Fаn-

tехnikа tаrаqqiyotining tеzlаshuvi bilаn intеllеktuаl sаlоhiyat ishlаb chiqаrishning

eng kuchli оmiligа аylаndi, uning jiddiy unsuri bo‘lib qоldi.

Moliyaviy investitsiya yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyorida mavjud bo’lgan

bo’sh pul mablag’laridan samarali foydalanishni ta’minlaydi.

Moliyaviy   investitsiyalar   joriy   (qisqa)   va   uzoq   muddatli   investitsiyalarga

ajratiladi.   Joriy   (qisqa)   investitsiyalar   –   erkin   sotiladigan   va   bir   yildan   ko’p

bo’lmagan muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog’ozlar, ular, odatda,

bozor (likvidli) qimmatli qog’ozlari, deb ataladi.

Hozirgi iqtisodiy sharoitda jalb etilgan mablag’lar hisobiga investitsiya faoliyatini

moliyalashtirish,   asosan,   qimmatli   qog’ozlar,   xorijiy   investitsiyalar   va   bank

kreditlari   hisobiga   amalga   oshirilmoqda.   Aytish   joizki,   bank   kreditlari   qarz

mablag’lari tarkibiga kiritilsa ham, bu manbani jalb qilingan mablag’lar tarkibiga

kiritish mumkin, chunki bank krediti investitsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun

chetdan, kredit tashkilotlaridan jalb qilinadi. 

Investitsiya   qilishda   turlicha   vositalar   qo’llanilishi   mumkin:   pul,   valyuta,

kredit, qimmatli qog’ozlar, mulk (moddiy va nomoddiy), turli tovar-xom ashyolar

va h.k. Bular ichida qimmatli qog’ozlarga investitsiya qilish investorning talablarini

qondirishning eng samarali va keng tarqalgan usullaridan biri hisoblanadi. 

Qimmatli qog’ozlar bozori, bir tomondan, iqtisodiyotning xo’jalik sub’ektlari

uchun moliyaviy ta’minlanish manbai bo’lsa, ikkinchi tomondan, aholi va xo’jalik

sub’ektlarining   bo’sh   turgan   mablag’larini   iqtisodiyotga   faol   jalb   etuvchi,   pul

mablag’larini   qayta   taqsimlovchi   mexanizmdir.  Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida

iqtisodiyotning yangidan vujudga kelayotgan va faoliyat yuritayotgan tarmoqlarini

rivojlantirish uchun turli shakldagi va hajmdagi investitsiyalar kerak bo’ladi. Bozor

iqtisodiyotida   qimmatli   qog’ozlar   bozori   iqtisodiy   munosabatlar   ishtirokchilari

o’rtasida   pul   vositalarini   samarali   qayta   taqsimlovchi   mexanizm   vazifasini

bajarmoqda.

Jalb etilgan mablag’lar hisobiga investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning

---

muhim   manbalaridan   biri   bu   to’g’ridan-to’g’ri   xorijiy   investitsiyalarni   jalb   etish

hisoblanadi.   Bo’sh   turgan   mablag’larni   aktsiyadorlik   jamiyatlariga   yoki   davlat

byudjetiga  yo’naltirish  qo’shimcha   mablag’ga   bo’lgan  ehtiyojni  qondirishga  olib

keladi. Mana shunday vaziyatlarda pul mablag’larini qayta taqsimlaydigan samarali

iqtisodiy   mexanizm   kerak   bo’ladi.   Bu   mexanizm   moliyaviy   investitsiyalar

harakatini ta’minlab, iqtisodiy o’sishga sharoit yaratadi.

3-savol

Ma’lumki, uzoq muddatli kreditlar o’z kapitali va mustqil balansiga, yuridik shaxs

maqomiga   ega   bo’lgan,   mulkchilik   shaklidan   qat’iy   nazar   mustaqil   xo’jalik

yurituvchi sub’ektlarga ajratiladi, bunda zarar ko’rib ishlaydigan, nolikvid balansga

ega   bo’lgan   hamda   moliyaviy   nobarqaror   ishlayotgan   korxonalarga   kreditlar

ajratilishiga ruxsat berilmaydi. 

O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   2004   yil   17   iyuldagi   478-sonli

yo’riqnomasiga asosan respublikamiz bank amaliyotidagi o’rta muddatli kreditlar

toifasi   bekor   qilindi.   Unga   ko’ra,   o’rta   muddatli   kreditlar   ham   uzoq   muddatli

kreditlar toifasiga kiritildi.



Узоқ  муддатли  кредит  -   1  йилдан  ортиқ,  бироқ  оплаш

қ

  муддатидан

ортиқ бўлмаган муддатга бериладиган ссудалардир. 



Узо   муддатли   кредитлар   билан   хўжалик   юритувчи   субъектлар   —

қ

юридик   шахслар   ва   хусусий   тадбиркорлар,   шунингдек,   онун

қ

ужжатларида белгиланган тартибда рўйхатга олинган, юридик шахсни

ҳ

осил  илмаган де он хўжаликлари таъминланадилар.

ҳ

қ

ҳқ



     Кредитлаш учун  уйидаги шартларнинг бажарилиши чо ида ишлаб

қ

ғ

чи аришга   ихтисослаштирилган   объектларнинг,   шунингдек   уйидаги

қ

қ

объектларнинг     урилиши,     реконструкциялаш     ва     техник   айта

қ

қ

жи озлаш объектлари  абул  илиниши мумкин:

ҳ

қ

қ



      амалдаги   тартибга   мувофи   келишилган   экспертиза   илинган   ва

қ

қ

тасди ланган,   лойи алаш-смета   ужжатлари   асосида   белгиланган

қ

ҳ

ҳ

тартибда тасди лар билан таъминланган;

қ



урилиш барча турларининг, унинг мулкчилик усули ва шаклларидан

қ

атъий   назар,   юритилишига   оид   Дав ўмархитект урилиш   ўмитаси

қ

қ

қ

қ

назорати   ёки   унинг   ма аллий   инспекцияларининг   ёзма   рухсатномаси

ҳ

бўлган  олларда;

ҳ



технологик   ускуналар   ва   хом   ашёнинг   етказиб   берилишига   оид

шартномалар билан таъминланган; 



давлат экология экспертизасининг хулосаси;



шартнома ба олар 

ҳ

айдномаси

қ

;

---



урилиш учун ажратилган  удудга шартнома;инфляция   жараёнларини

қ

ҳ

исобга   олган   олда   пудрат   ишларига   оид   контрактлари   билан

ҳ

ҳ

таъминланган; 

арз олувчи томонидан та дим этилган и тисодий  оплашга оид         исоб-

қ

қ

қ

қ

ҳ

китобларнинг       банк        экспертизаси       билан таъминланган объектлар

Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda ayrim manbalarning o‘rni, ko‘p jihatdan,

makroiqtisodiy   muvozanat   hamda   o‘sish   barqarorligi,   mulkchilik   shakllarining

rivojlanish darajasi va o‘zaro nisbatlari, bank-moliya tizimining rivojlanganligi va

boshqalar bilan belgilanadi. Investitsiya loyihalari bo‘yicha qarorlar qabul qilishda

iqtisodiyot   moliya   sektorining   rivojlanishidagi   obyektiv   shart-sharoitlarni,

investitsiya   qarorlarini   qabul   qilishga   aniqlik   kiritadigan   va   ta’sir   ko‘rsatadigan

moliyaviy   vositachilik   darajasini,   ulardan   foydalanish   vositalari   hamda

mexanizmlarini hisobga olishga to‘g‘ri keladi.  O‘zbekiston Respublikasi hududida

banklar   tomonidan   xo‘jalik   yurituvchi   subyektlarni   uzoq   muddatli   kreditlashni

tashkil   qilish   tartibi   tijorat   banklarining   ichki   kredit   siyosati,   O‘zbekiston

Respublikasining “Markaziy bank to‘g‘risida”, "Investitsiya faoliyati to‘g‘risida"gi

qonunlariga,   Markaziy   bankning   “Tijorat   banklarining   kredit   siyosatiga   nisbatan

qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida”gi nizomi va boshqa amaldagi qonun hujjatlariga

muvofiq ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasi hududida banklar tomonidan

xo‘jalik yurituvchi subyektlarning uzoq muddatli kreditlash jarayonlarini tartibga

soladi.

Hozirgi   kunda   ko‘pgina   tijorat   banklari   uzoq   muddatli   kreditlash   jarayonini

o‘zlarining ichki kredit siyosatidan kelib chiqqan holda mustaqil amalga oshiradilar.