D. O‘rinbayeva m. Rahimova

ESHITISHGA ASOSLANGAN DIKTANT 
Bunda  diktantga  tanlangan  matn  avval  to‘liq  o‘qiladi.  So‘ng  matn 
qismlarga  ajratilib  alohida-alohida  o‘qiladi.  Har  bir  qayta  o‘qilgan 

---

8 
 
matndagi  tahlil  etilishi,  ta’kidlanishi  lozim  bo‘lgan  so‘zning  yozilish 
imlosi tushuntiriladi. 
 
IZOHLI YOZUV 
O‘qituvchi  izohlanuvchi  so‘z  yoki  gaplarni  adabiy  til  talaffuzi 
shakllariga 
muvofiq 
aytib 
beradi, 
o‘quvchilar  uni  yozadilar. 
O‘quvchilardan biri o‘qituvchining ko‘rsatmasi bilan ma’lum bir so‘zning 
yozilishini  izohlaydi.  Masalan,  sifat  yasovchi  qo‘shimchalarning  imlosini 
mustahkamlash  uchun  izohli  yozuv  o‘tkazish  mumkin:  Chavandozlar 
chopqir otlarga mindilar. 
O‘ q i t u v ch i: — Chopqir so‘zining qanday yozilganligini izohlab 
bering. 
O‘  q  u  v  ch  i:  —Chopqir  so‘zida  asos  —  chop.  Bu  so‘z  jarangsiz  p 
undoshi bilan tugagan. Jarangli tovush bilan tugagan fe’l negizlariga -gir, -
g‘ir,  jarangsiz  tovush  bilan  tugagan  fe’l  negizlariga  esa  -kir,  -qir 
qo‘shimchalari  ko‘shiladi.  Shunnng  uchun  sifat  yasovchi  qo‘shimchani  -
qir shaklida yozdim. 
O‘quvchi  orfogrammani  noto‘g‘ri  izohlasa  yoki  izohlay  olmasa, 
boshqa 
o‘quvchidan  so‘raladi.  Agar  o‘quvchilarning  ko‘pchiligi 
ko‘rsatilgan  orfogrammani  to‘g‘ri  izohlay  olmasa,  o‘qituvchi  mazkur 
orfogrammani takrorlaydi. 
Izohli  yozuv  mashg‘ulotida  topshiriq  dastlab  ilg‘or  o‘quvchilarga 
beriladi.  Keyinchalik  esa  har  bir  o‘quvchining,  ayniqsa,  yaxshi 
o‘zlashtirmovchi  o‘quvchining  yozuvini  kuzatib  borish  maqsadga 
muvofiqdir. 
Izohli  yozuv  dastlab  sekin  olib  boriladi:  o‘quvchilar  ko‘rsatilgan 
so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratish, ularning imlosini izohlash  va shu paytning 
o‘zida uni yozishga qiynaladilar. Keyin-keyin o‘quvchilarning bu sohadagi 
malakasi mustahkamlanib, ish sur’ati tezlashtiriladi. 
Izohli yozuv uchun darsning 5-10-daqiqasi ajratiladi. 
Izohli  yozuvda  matn  qisman  emas,  to‘laligicha  izohlanishi  ham 
mumkin.  Bunda  oldin  o‘tilgan  orfogrammalarni  eslash  lozim  bo‘lgan 
matnlar 
ham 
olinadi. 
Masalan, 
qaratqich 
kelishigi 
va 
egalik 
qo‘shimchalarining  yozilishini  mustahkamlash  maqsadida  izohli  yozuv 
o‘tkazish mumkin. 
O‘qituvchi:  - Daftaringizga  yozing: Paxta xalqimizning eng  qimmatli 
boyligidir. 
- Zulfiya, bu gapdagi so‘zlarni qanday yozganligingni izohlab ber. 

---

9 
 
-Zulfiya: - Xalqimiz qaratqich kelishigida kelgani uchun -ning yozdim; 
boylik so‘ziga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda, so‘z oxiridagi  k undoshi 
g tarzida aytiladi va shunday yoziladi. 
Ko‘rinadiki,  izohli  yozuv  o‘quvchilarni  to‘g‘ri  yozishga  o‘rgatish 
bilan  birga,  ularda  to‘g‘ri  talaffuz  qilish  malakasini  ham  o‘stiradi.  Bunda 
o‘quvchilarning xotirasi ko‘chirib yozishdagidan ko‘ra yaxshi rivojlanadi. 
Izohli yozuv ayni vaqtda o‘quvchilarning nutqini ham o‘stiradi.