Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
229 
16-BOB. Kengash faoliyati samardorligi: kengash faoliyatini samarali tashkil 
etish 
Reja: 
 
16.1. Kengash faoliyatini samarali tashkil etish 
 
16.2.  kengash  faoliyati  samardorligi:  kengash  faoliyatini  samarali  tashkil 
etish 
 
16.3. Kengash faoliyati samardorligini baholash 
Tayanch iboralar: Kengash faoliyati, shaffoflik, Kengash faoliyati samardorligi, 
halollik, hisobdorlik, javobgarlik, hisobdorlik, nazorat qiluvchi Aksiyadorlar. 
 
 
16.1. Kengash faoliyatini samarali tashkil etish 
 
Korporativ boshqaruv» muammosi O‘zbekistonda, ayniqsa, o‘tgan asrning 90-
yillarning ikinchi yarmidan boshlab dolzarb ahamiyat kasb eta boshladi. Umumjahon 
jarayonlari,  xususan,  80-yillarda  AQSH  va  boshqa  qator  mamlakatlarda  korporativ 
boshqaruvga  qiziqishning  o‘sishi  (institutsional  investorlar  kuchaygan  bir  paytda 
Aksiyalar  nazorat  paketlarini  nodo‘stona  egallab  olishga  qarshi  reaksiya  sifatida), 
1997-1998  yillardagi  jahon  moliyaviy  inqirozi  va  bozori  rivojlanayotgan 
mamlakatlarda 
Korporatsiyalarning 
muammolari 
bunga 
undaydigan 
tashqi 
motivlarga aylandi. 1999- yil Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti korporativ 
boshqaruv  Tamoyillarining  imzolanishi  Iqtisodiy  hamkorlik  va  rivojlanish  tashkiloti 
a’zo  mamlakatlarining  bu  boradagi  tajribalarini  umumlashtirishga  olib  keldi, 
Tamoyillarning  o‘zi  esa  –  jumladan,  o‘tish  iqtisodiyotiga  ega  mamlakatlar  uchun 
andozalar va yo‘l-yo‘riqlar potensial modelli to‘plamiga aylandi.  
 
Kompaniya  intilishi  lozim  bo‘lgan  korporativ  boshqaruv  asosiy  ko‘rsatkichi 
korporativ  boshqaruv  samaradorligi  hisoblanadi.  Jahon  bankining  ta’rifiga  ko‘ra, 
samarali korporativ boshqaruvga xos bo‘lgan jihatlar quyidagilar hisoblanadi: 
  «shaffoflik»; 
  kompaniya faoliyat haqida moliyaviy va boshqa axborotlarni ochish; 
  menejment faoliyati ustidan ichki nazorat jarayonlari; 
  barcha Aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish va ta’minlash; 

---

 
 
230 
  direktorlarning  kompaniya  strategiyasini  belgilash,  biznes  rejalar 
tasdiqlash,  boshqa  muhim  qarorlar  qabul  qilish,  menejerlar  tayinlash,  ularning 
faoliyatini  nazorat  qilish,  zarur  hollarda  menejerlarni  ishdan  bo‘shatishda 
mustaqilligi. 
 
Iqtisodiy  hamkorlik  va  rivojlanish  tashkiloti  samarali  korporativ  boshqaruvning 
quyidagi jihatlarini ajratib ko‘rsatadi: 
  halollik – investorlarning o‘z mablag‘lari himoyalanishiga ishonch; 
  «shaffoflik»  -  kompaniyaning  o‘z  moliyaviy  ahvoli  ishonchli  va  to‘liq 
axborotni o‘z vaqtida ochish; 
  hisobdorlik – menejerlar kompaniya mulk egalariga hisobot beradi; 
  javobgarlik – kompaniyaning qonunlar va axloqiy me’yorlarga rioya qilish. 
 
Samarali korporativ boshqaruv natijasi mahalliy miqyosda ham, global miqyosda 
ham namoyon bo‘ladi: 
 kompaniya  miqyosida  samarali  korporativ  boshqaruv  kompaniyaning 
Aksiyadorlar  va  barcha  manfaatdor  shaxslarning  manfaatlarini  himoya  qilgan  holda 
maksimal foyda olishini ta’minlaydi; 
 davlat  miqyosida  samarali  korporativ  boshqaruv  xususiy  sektorning,  fond 
bozorining va butun iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi; 
  jahon  miqyosida  samarali  korporativ  boshqaruv  xalqaro  moliya  bozori 
strukturasini  shakllantirishda  moliya  inqirozining  ro‘y  berish  riskini  pasaytirishga 
imkon beradi.