Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

To‘g‘ri chiziqli usulda amortizatsiya hisoblash tartibi 

 

Sana 

Boshlang‘ich qiymat 

Amortizatsiya 

normasi 

Amortizatsiya 

summasi 

Qoldiq 

summasi 

1-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

820.000 

2-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

640.000 

3-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

460.000 

4-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

280.000 

5-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

100.000 

 

Amortizatsiyani  bajarilgan  ishlar  (ishlab  chiqarish)  hajmiga  muta-

nosib  ravishda  hisoblab  yozish  usuli.  Masalan,  yuk  mashinasining 

boshlang‘ich qiymati – 1.00.000 so‘m, tugatish qiymati – 100.000 so‘m, 

xizmat muddati – 5 yil, yo‘l bosishi – 90.000 km. 1 km.ga amortizatsiya 

xarajatlari quyidagicha aniqlanadi: 

 

(

Boshlang‘ich qiymat – tugatish qiymat) 1.000.000–100.000

=

=10 so‘m/km.

Тaxmin qilinayotgan ish birliklari soni

90.000

 

 

Agar  birinchi  yildagi  foydalanishi  chog‘ida  yuk  mashinasi  20.000 

km  yo‘l  yurgan,  ikkinchi  yilda  –  30.000,  uchinchi  yilda  –  1000,  to‘r-

tinchi  yilda  –  20000  va  beshinchida  –  10000  km  yo‘l  bosgan bo‘lsa,  u 

holda amortizatsiya ajratmalari jadvali quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi. 

---

 

453

Sana 

Boshlang‘ich 

qiymat 

Yillik amortizatsiya 

normasi 

To‘plangan 

eskirish 

Qoldiq 

summasi 

1-yil oxiri 

1.000.000 

200.000 

200.000 

800.000 

2-yil oxiri 

1.000.000 

300.000 

500.000 

500.000 

3-yil oxiri 

1.000.000 

100.000 

600.000 

400.000 

4-yil oxiri 

1.000.000 

200.000 

800.000 

200.000 

5-yil oxiri 

1.000.000 

100.000 

900.000 

100.000 

 

Kumulyativ  usulda  amortizatsiya  hisoblash  tartibi.  Yuk  mashina-

sining xizmat ko‘rsatish muddati – 5 yil. Sonlar summasi – foydalanish 

yillari 15 (kumulyativ sana): 1+2+3+4+5=15 ni tashkil qiladi. Keyin har 

bir  kasrni  900.000  so‘m  (1000.000–100.000)  ga  teng  bo‘lgan 

amortizatsiyalanadigan  qiymatga  ko‘paytirish  yo‘li  bilan  har  bir  yilga 

bo‘lgan  amortizatsiya  summasini  aniqlaymiz.  5/15,  4/15,  3/15, 

2/15,1/15. 

Ushbu  holatda  amortizatsiya  ajratmalari  jadvali  quyidagi 

ko‘rinishga ega bo‘ladi. 

 

Sana 

Boshlang‘ich 

qiymat 

Amortizatsiya 

normasi 

Amortizatsiya 

summasi 

Qoldiq 

summasi 

1-yil oxiri 

1.000.000 

5/15 

300.000 

700.000 

2-yil oxiri 

1.000.000 

4/15 

240.000 

460.000 

3-yil oxiri 

1.000.000 

3/15 

180.000 

280.000 

4-yil oxiri 

1.000.000 

2/15 

120.000 

160.000 

5-yil oxiri 

1.000.000 

1/15 

60.000 

100.000 

 

 

Qoldiq usulda amortizatsiya hisoblash tartibi 

 

Sana 

Boshlang‘ich 

qiymat 

Amortizatsiya 

normasi 

Amortizatsiya 

summasi 

Qoldiq 

summasi 

1-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

820.000 

2-yil oxiri 

1.000.000 

20 

240.000 

460.000 

3-yil oxiri 

1.000.000 

20 

180.000 

280.000 

4-yil oxiri 

1.000.000 

20 

120.000 

160.000 

5-yil oxiri 

1.000.000 

20 

60.000 

100.000 

Bu  usul  orqali  amortizatsiya  hisoblanganda  ikkinchi  yildan  so‘ng 

xarajat sifatida qo‘shiladigan eskirish summasi kamayib boradi. Demak, 

sof  moliyaviy  natija  asosiy  vositalarning  so‘nggi  muddatlarida  ko‘pa-

yishi kuzatiladi. 

 

 

 

---

 

454

Ikki karra oshirilgan usulda amortizatsiya hisoblash usuli 

 

Sana 

Boshlang‘ich 

qiymat 

Amortizatsiya 

normasi 

Amortizatsiya 

summasi 

Qoldiq 

summasi 

1-yil oxiri 

1.000.000 

20x2 

360.000 

540.000 

2-yil oxiri 

1.000.000 

20x2 

216.000 

324.000 

3-yil oxiri 

1.000.000 

20x2 

129.600 

194400 

4-yil oxiri 

1.000.000 

20x2 

77760 

116640 

5-yil oxiri 

1.000.000 

20x2 

- 

116670 

 

Quyidagi asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblanmaydi: 

– yer; 

– mahsuldor hayvonlar, buqa va ho‘kizlar; 

– kutubxona fondi; 

–  budjet  tashkilotlari,  shu  jumladan,  ilmiy-tadqiqot,  konstruktorlik 

va texnologik tashkilotlarning vositalari; 

– belgilangan tartibda konservatsiyaga o‘tkazilgan asosiy vositalar; 

– to‘liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar. 

Asosiy  vositalarni  uzoq  muddatli  asosda  ijaraga  olgan  yuridik 

shaxslar  amortizatsiya  ajratmalarini  ham  o‘zining,  ham  ijaraga  olgan 

asosiy  vositalar  bo‘yicha  hisoblab  yozadilar.  Ushbu  holda  ijaraga 

beruvchi  ijaraga  berilayotgan  asosiy  vositalar  uchun  amortizatsiya 

ajratmalarini hisoblab yozmaydi. 

Amortizatsiya ajratmalari mahsulot tannarxining bir elementi bo‘lib, 

o‘zgarmas  xarajatlar  turkumiga  mansubdir.  Mahsulot  hajmining  ortishi 

bilan  mahsulot  birligiga  to‘g‘ri  keladigan  amortizatsiya  ajratmalari 

qisqaradi, tannarxi pasayadi, foyda esa ortadi. Buning aksicha, mahsulot 

hajmining  pasayishi  amortizatsiya  ajratmalarining  mahsulot  birligidagi 

ulushi  ortishiga,  tannarxning  qimmatlashuviga  va  pirovard  natijada 

foyda miqdorining kamayishiga olib keladi. 

Amortizatsiyani  tannarxga  bo‘lgan  ta’siri  formula  orqali 

quyidagicha aniqlanadi:

1

 

a) zanjirli bog‘lanish usuli: 

1

1

2

(

) (

);

AF

A

N

N

N

F

C

C

C

AF A

A A

D

= D

+ D

= D

×

+ D ×

 

b) integral usuli: 

1

1

2

(

....) (

....),

AF

A

N

N

N

F

C

C

C

AF A

A A

D

= D

+ D

= D

×

+

+ D ×

+

 

bunda: 

;

AF

A

N

N

C

C

D

D

 amortizatsiya ajratmalari va amortizatsiya qaytimi 

o‘zgarishining sotilgan mahsulot tannarxini o‘zgarishiga ta’siri: 

                               

1

 Селезнева Н.Н., Ионова А.Ф. Финансовой анализ. –М.: Юнити, 2002. Cтр. 176. 

---

 

455

AF

1

,  AF

2

  –  hisobot  va  bazis  davrlariga  tegishli  amortizatsiya 

ajratmalari;  

ΔAF  –  hisobot  davridagi  amortizatsiya  ajratmalari  summasining 

bazis davriga nisbatan o‘zgarishi; 

A

1

 – bazis davrining amortizatsiya qaytimi; 

ΔA

1

  –  hisobot  davridagi  amortizatsiya  qaytimining  bazis  davriga 

nisbatan o‘zgarishi.