Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Debitorlik  qarzi  –  korxonaning  aylanmasidan  chiqib  qolgan 

va  boshqa  jismoniy  va  yuridik  shaxslarda  turgan  mablag‘laridir. 

Korxonaning  o‘z  mablag‘lari  yoki  boshqa  korxonalarning  mablag‘lari 

bu qarzlarni qoplash manbayi bo‘lib xizmat qiladi. 

Ø

 

Kreditorlik  qarzi  –  boshqa  jismoniy  va  yuridik  shaxslardan 

vaqtincha jalb etilgan mablag‘lar. Ulardan shu korxonaning aylanmasida 

vaqtincha foydalaniladi. Ularni to‘lash muddati kelganida bu mablag‘lar 

aylanma mablag‘lar summasidan olib berilishi kerak. 

Debitorlik  va  kreditorlik  qarzlari  korxonalar,  xo‘jalik  subyektlari 

faoliyatida  uchraydigan  muammolardan  biri  hisoblanadi.  Ammo, 

debitorlik va kreditorlik qarzlarining me’yoridan oshib ketishi va to‘lov 

muddatining 

o‘tib 

ketishi 

korxonalar 

moliyaviy 

holatining 

yomonlashuviga,  ishlab  chiqarish  jarayonida  uzilishlarning  vujudga 

kelishiga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Bular  korxonalar  faoliyatida  salbiy 

oqibatlarga  olib  kelishi  bilan  bir  qatorda,  budjetga  daromad  tushishini 

kamaytiradi  va  mamlakat  makroiqtisodiy  barqarorligiga  ham  salbiy 

ta’sir etadi. Shu sababli ham debitorlik va kreditorlik qarzlari muammosi 

davlat  ahamiyatidagi  masala  sifatida  doimo  davlat  nazorati  ostida 

bo‘ladi. Ayniqsa, bunda muddati o‘tgan qarzlarga katta e’tibor beriladi. 

Muddati  o‘tgan  qarzlar  summasi  o‘sishining  oldini  olish  va  ularni 

kamaytirish  chora-tadbirlarini  ishlab  chiqish  bugungi  kunda  har  bir 

korxona va tashkilot rahbariyati oldidagi masalalardan biridir. 

Ushbu  holatni  hisobga  oladigan  bo‘lsak,  xo‘jalik  yurituvchi  sub-

yektlarda debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlilini to‘g‘ri tashkil etilishi 

hamda  takomillashtirilib  borilishi  bugungi  jahon  moliyaviy-iqtisodiy 

---

 

415

inqirozi  davom  etayotgan  bir  sharoitda  eng  dolzarb  masalalardan  biri 

ekanligini ta’kidlab o‘tish lozim. 

Debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlari  hisob-kitoblarning  doimiy 

yo‘ldoshi  hisoblanadi.  Lekin  ularning  to‘lov  muddatining  oshib  ketishi 

xo‘jalik  subyektlarining  moliyaviy  ahvoliga  katta  ta’sir  o‘tkazadi.  Shu 

maqsadda xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini yuritishda debitorlik 

va  kreditorlik  majburiyatlarini  to‘g‘ri  boshqarish  masalasiga  alohida 

ahamiyat beriladi. 

Muddati  o‘tgan  debitorlik  majburiyatlarining  oldini  olish  bevosita 

davlat nazorati va e’tiboridagi  masala ham hisoblanadi. Negaki, korxo-

nalar va tashkilotlar o‘rtasida bo‘ladigan o‘zaro munosabatlarda majbu-

riyatlarni tartiblash asosida davlat naqd pul  muomalasini boshqarish va 

iqtisodiy tadbirlar rejasini tuzib chiqish chora-tadbirlari belgilanadi.  

Tahlil  etishning  asosiy  maqsadi  –  debitorlik  va  kreditorlik  majbu-

riyatlari  aylanish  davrini  tezlashtirish  asosida  korxonaning  moliyaviy 

holatini  yaxshilash  borasida  chora-tadbirlar  belgilashdan  iborat. 

Debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlari  bo‘yicha  hisobot,  ma’lumotno-

ma  har  oyning  1-sanasida  tuzilib,  tegishli  tashkilotlarga  topshiriladi. 

Ushbu  ma’lumotnomadan  korxonaning  majburiyatlar  balansini  ham 

tuzish mumkin. 

Tahlil etishda korxonalarning muayyan davrga bo‘lgan o‘zaro debi-

torlik va kreditorlik majburiyatlarining holatiga, tarkibiga, tashkil topish 

muddatlariga,  yuzaga  chiqish  sababalariga,  debitorlik  va  kreditorlik 

majburiyatlarining oqlanuvchanligiga, debitorlik va kreditorlik majburi-

yatlari bo‘yicha dargumon qarzlarning yuzaga chiqishiga baho beriladi.