Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

 

Manba:  E.  A.  Akramov  «Korxonalarning  moliyaviy  holati  tahlili»,  Toshkent-

«Moliya»-2004-yil, 153-bet. 

 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmining  kritik  darajasi  ham  odatda 

ushbu  qator  bo‘yicha  o‘rganiladi.  Mahsulot  ishlab  chiqarishning  kritik 

hajm  darajasi  deganda  korxonaning  foyda  ham,  zarar  ham  ko‘rmasdan 

faoliyatko‘rsatishi uchunishlab chiqarishi kerak o‘lgan mahsulot (ish va 

xizmat)lar  hajmini  belgilash  hisoblanadi.  Kritik  hajm  darajasida 

mahsulot  (ish  va  xizmat)larni  sotishdan  olingan  tushum  faqat  shu 

mahsulot ish va xizmatlarga ketgan o‘zgaruvchan va doimiy o‘zgarmas 

xarajatlarni qoplashga yetishi kuzatiladi.  

 Kritik  hajm  darajasi  amaliyotga  endigina  kirib  kelayotgan  ko‘rsat-

kich  hisoblanadi.  Ushbu  ko‘rsatkichni  aniqlash  asosida  korxonaning 

mahsulot ishlab chiqarish rejasi yoki foyda rejasini oldindan chamalash, 

belgilashda asosiy ko‘rsatkich sifatida foydalanashimiz mumkin. 

Tahlilda  kritik  hajm  darajasi  va  uni  aniqlashning  usulubiy  bog‘-

lanishlari  belgilanadi,  shuningdek,  uning  o‘zgarishini  omilli  tahlil  etish 

orqali o‘rganiladi. 

Kritik  hajm  darajasini  quyidagi  formula  shaklida  ifoda  etish 

mumkin.  Bunda  bevosita  mahsulotning  qiymat  ifodasidan  yoki  sotish 

bahosidan  kelib  chiqiladi.  Mahsulotning  qiymat  ifodasini  esa 

quyidagicha belgilash mumkin. 

 

Mahsulot qiymati= O‘zgaruvchan xarajat + O‘zgarmas xarajatlar + 

foyda. 

 

 

Balans bo‘yicha foyda 

Noishlab chiqarish 

foydasi 

 

Boshqa sotuv 

operatsiyalar 

 foydasi 

Sof foyda 

 

---

 

379

Bundan  kritik  hajm  darajasiga  yuqorida  berilgan  ta’rifdan  kelib 

chiqqan holda quyidagi bog‘lanishni berish mumkin. 

 

Kritik hajm darajasida mahsulot hajmi = O‘zgaruvchan xarajatlar + 

o‘zgarmas xarajatlar + 0 

 

Bu  bevosita  qiymatni  iqtisodiy  kategoriya  sifatida  belgilashdagi 

ifodalashning o‘zidan iborat, ya’ni:  

 

Mahsulot hajmi = Doimiy kapital + O‘zgaruvchi kapital + Foyda 

 

Kritik  hajm  darajasida  mahsulot  ishlab  chiqarishning  o‘zgarishiga 

ta’sir etuvchi omillar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin. 

- mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan o‘zgaruvchan xarajatlarning 

o‘zgarishi; 

- mahsulot birligining bahosi; 

- mahsulotlar miqdor o‘zgarishlari; 

- o‘zgarmas xarajatlar o‘zgarishi va hokazo. 

Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini quyidagi misol 

asosida aniqlash mumkin. 

 

91-jadval