O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Gullarda jinslarning joylashishi. Gullarda ham changchi ham urug’chi bo’lsa ikki jinsli deyiladi. 
Ko’pchilik o’simliklarda gullar bir jinsli bo’ladi. Urug’chi ( ), changchi ( ), ikki jinsli ( ).  
Bir o’simlikda turli tipdagi gullar bo’lsa, bir uyli (makkajo’xori, eman), urug’chi va changchi gullar 
mavjud bo’lib, boshqa-boshqa o’simliklarda bo’lsa, ikki uyli deyiladi. Ba’zi o’simliklarda ikki jinsli 
bilan bir jinsli gullar uchraydi va ko’p uyli yoki poligam o’simlik deyiladi.  
Gul  qismlarining  joylashishi.  Gul  qismlari  gul  o’rnida  ma’lum  qonuniyat  asosida  joylashadi. 
Ko’pchilik  gullarda  gul  qismlari  doira  shaklida  joylashadi:  4  doira  bo’lsa  –  tetratsiklik,  5  doira 
bo’lsa  –  pentatsiklik  deyiladi.  Bir  pallali  o’simliklarda  uchtadan,  ikki  pallalilarda  to’rt  yoki 
beshtadan gul qismlari joylashgan bo’ladi (karamgullar). Ko’pmevalilarda (ayiqtavon) gul qismlari 
spiral  joylashadi.  Bu  vaqtda  gul  qismlarining  soni  ko’p  bo’ladi  va  atsiklik  gullar  deyiladi. 
Gemitsiklikda gulqo’rg’oni doira shaklida, changchi va urug’chisi spiral shaklida joylashadi (ba’zi 
ayiqtavonlar) siklik - kosacha barglari spiral, qolgan qismlari doira shaklida joylashadi (na’matak).  
Gul formula va diagrammasi. Gullarni qisqacha xarakterlash uchun formulasi yoziladi. Bu vaqtda 
asosan gulning simmetriyaligiga, qatorlar soniga, qismlarning soniga ahamiyat beriladi:  
        spiral gul 
 - aktinomorf gul 
 
- ikki tomonlama simmetriya 
         yoki   - zigomorf 
 
- assimetrik 
     R - perigon – oddiy gulqo’rg’on 
     Ca - kosachabarg – Kelch 
     Co - venchik – tojbarg – corolla 
     A - changchi – androtsey 
     G - urug’chi – ginetsey 
+ Agar qismlar bir necha aylanma hosil qilsa 
    ( ) - qo’shilib o’ssa 
 
~
 - ko’psonli  
  G
(5)
 
- tuguncha ostki 
  G
(5)
- tuguncha ustki 
  G
(5)
- tuguncha o’rta 
 
Gul formulasi:  
 Ca
5 
Co
5 
A∞ G∞ (ayiqtavon) 
    Ca
2+2 
Co
4
  A
2+4
  G
(2)
 (surepka)