Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

Ko‘z yoyi to‘r pardasining shakli bo‘yicha autentifikatsiyalash tizimi 
Bu tizimlarni ikkita sinfga ajratish mumkin:  
- ko‘z yoyi rasmidan foydalanish; 
- ko‘z to‘r pardasi qon tomirlari rasmidan foydalanish. 
Odam  ko‘z  pardasi  autentifikatsiya  uchun  noyob  ob’ekt  hisoblanadi.  Ko‘z  tubi  qon 
tomirlarining  rasmi  hatto  egizaklarda  ham  farqlanadi.  Identifikatsiyalashning  bu  vositalaridan 
xavfsizlikning  yuqori  darajasi  talab  etilganida  (masalan  harbiy  va  mudofaa  ob’ektlarining  rejimli 
zonalarida) foydalaniladi.  
Biometrik  yondashish  “kim  bu  kim”  ekanligini  aniqlash  jarayonini  soddalashtirishga  imkon 
beradi. Daktiloskopik skanerlar va ovozni aniqlovchi qurilmalardan foydalanish xodimlarni tarmoqqa 
kirishlarida  murakkab  parollarni  eslab  qolishdan  xalos  etadi.  Qator  kompaniyalar  korxona 
masshtabidagi  bir  martali  autentifikatsiya  SSO  (Single  Sign-On)  ga  biometrik  imkoniyatlarni 
integratsiyalaydilar.  Bunday  biriktirish  tarmoq  ma’murlariga  parollarni  bir  martali 
autentifikatsiyalash xizmatini biometrik texnologiyalar bilan almashtirishga imkon beradi. Shaxsni 
biometrik autentifikatsiyalashning birinchilar qatorida keng tarqalgan sohalaridan biri mobil tizimlari 
bo‘ldi.  Muammo  faqat  kompyuter  o‘g‘irlanishidagi  yo‘qotishlarda  emas,  balki  axborot  tizimining 
buzilishi katta zararga olib kelishi mumkin. Undan tashqari, noutbuklar dasturiy bog‘lanish (mobil 
kompyuterlarda saqlanuvchi parollar yordamida) orqali korporativ tarmoqdan foydalanishni tez-tez 
amalga oshiradi. Bu muammolarni kichik, arzon va katta energiya talab etmaydigan barmoq izlari 
datchiklari  yechishga  imkon  beradi.  Bu  qurilmalar  mos  dasturiy  ta’minot  yordamida  axborotdan 
foydalanishning  mobil  kompyuterda  saqlanayotgan  to‘rtta  satxi  -  ro‘yxatga  olish,  ekranni  saqlash 
rejimidan chiqish, yuklash va fayllarni deshifratsiyalash uchun autentifikatsiyani bajarishga imkon 
beradi.  
Foydalanuvchini  biometrik  autentifikatsiyalash  maxfiy  kalitdan  foydalanishni  modul 
ko‘rinishida shifrlashda jiddiy ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Bu modul axborotdan faqat xaqiqiy 

---

110 
 
xususiy  kalit  egasining  foydalanishiga  imkon  beradi.  So‘ngra  kalit  egasi  o‘zining  maxfiy  kalitini 
ishlatib xususiy tarmoqlar yoki Internet orqali uzatilayotgan axborotni shifrlashi mumkin.