|
marksheyderlik chizmalarni tayyorlash va saqlash.
Dala marksheyderlik hujjatlariga dala jurnallari kiradi. Yo’riqnoma (instruktsiya) bo’yicha
har bir marksheyderlik ishi turi uchun aloxida jurnal tutilishi shart. Jurnal asosiy o’zining
o’lchamiga ega bo’ladi (150x210). Har bir jurnalga tartib raqami beriladi. Oxirgi betida varaqlar
soni korxonaning bosh marksheyderi tomonidan belgilab qo’yiladi. Dala jurnali qalam bilan
to’ldiriladi. Jurnalda ishni bajaruvchi, sana ko’rsatilishi kerak. Yozuvlar aniq, qisqartmalar
yo’riqnoma bo’yicha bo’lishi shart. Dala sharoitida o’lchangan qiymatlarning o’rtachalari topiladi
va ularning yo’riqnoma shartlariga javob berishi tekshiriladi.
2. Ulchash ishlari tugatilgandan keyin xisob-kitob ishlari xona sharoitida bajariladi. Jurnalda
xato yozilgan sonlar o’qiladigan qilib ustidan qo’yiladi. Jurnalga yozilgan sonni o’chirgich bilan
o’chirish, sonlarni ustma-ust yozish mumkin emas. Yo’riqnoma bo’yicha har bir ish uchun alohida
hisoblash jurnali belgilangan. Jurnal o’lchamlari 300x210 mm. Jurnal varaqlariga tartib raqamini
berilishi kerak va undagi qiymatlar chizmalar, eskizlar qaysi manbadan olinganligi ko’rsatilishi
kerak. Hisoblash ishlarini EXMda bajarganda kiritish qiymatlari, natijalarni olish aniqligi
ta'minlanishi shart. Dala ishlari va hisoblash ishlari natijasida chizilgan marksheyderlik chizmalar
asosiy xujjat hisoblaniladi, bu hujjatlar asosida quyidagi masalalar yechiladi:
- konlarni qazib olish, konning geomexanik-geologik xolatini aniqlash, tog’-kon ishlarini
rivojlantirish, kon korxonalarini loyixalarini tuzish, qazib olish ishlarining xavfsizligini ta'minlash.
Marksheyderlik chizmalari tuzilishi bo’yicha asosiy, asl (original) va ko’chirma chizmalardan
iborat. Asosiy, asl chizmalar o’lchash natijalariga asoslanib tuziladi. Ko’chirma chizmalar asosiy
chizmalarning nusxalari hisoblanadi va qo’shimcha ma'lumotlar bilan to’ldiriladi.
Marksheyderlik chizmalar qo’llanilishi bo’yicha quyidagilarga bo’linadi:
1. Yer yuzasi chizmalari.
2. Kon inshootlari chizmalari
3. Kon-geologik chizmalar
4. Maxsus ishlab chiqarish texnologik chizmalar.
Grafik hujjatlar to’la, aniq, oson o’qiladigan bo’lishi kerak. Kon grafik hujjatlarni tuzishda
shartli belgilar, ramka tashqarisi chizmalari, koordinatalar tizimi yagona talablarga javob berishi
shart. Kon grafikaviy chizmalar (karta, plan, vertikal tekislikdagi proyektsiya, vertikal, gorizontal,
aksonometrik proyektsiyalar) qo’llanilishiga qarab quyidagi miqyoslarda tuziladi (1:20, 1:50, 1:100,
1:200, 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000, 1:10000, 1:25000). 20 km dan kichik maydoning yer usti
chizmalari, yer osti inshootlari chizmalari kvadrat planshetlarda, to’g’ri burchakli koordinatalar
tizimida tuziladi . Bu chizmalarni joylashtirish uchun 1:5000 masshtabli o’lchamlari 400x400mm
bo’lgan planshet asos qilib olinadi.
Planshetni boshqa miqyoslarga bo’lish 1. rasmda ko’rsatilgan.
62
1:5000 masshtabni bo’lgandan keyin 1:2000, 1:1000, 1:500 masshtabli planshet bo’laklari hosil
bo’ldi. Bunda planshet 500x500 mm o’lchamga teng qo’yiladi.
Bo’lingan planshetlarni topish oson bo’lishi uchun yuqoridagi sxema 1:5000 li planshet orqasiga
biriktirib quyiladi.
Marksheyderlik chizmalarda kon-grafikaviy hujjatlari shartli belgilari qo’llaniladi. Shartli
belgilar miqyosli, miqyossiz, har xil miqyosli bo’lishi mumkin. Shartli belgilar chegaralari qora
rang bilan chiziladi. Boshqa ranglar geologik xolatni tasvirlashda ishlatiladi.
Marksheyderlik hujjatlar kon tuzilishi, kon laxmlari chizmalari, geologik tuzilishi
chizmalari, hisoblash daftarlar, tayyor planshetlar va boshqa maxsus bo’lgan chizmalar
marksheyderlik bo’limida saqlaniladi. Hamma hujjatlar korxona bosh marksheyderi tomonidan
tasdiqlangan bo’lishi shart.
Marksheyderlik ishi asoslari va kon geometriyasi fanida ham 1946 yil 7 aprelda tasdiqlangan
yagona koordinatalar sistemasidan foydalaniladi. Koordinatalar sistemalari "Geodeziya" fanida
to’liq yoritilib berilgan. To’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi marksheyderlik planlari chizish
uchun qo’llaniladi. Balandlik qiymatlarini aniqlash uchun Boltiq koordinatalar sistemasiga murojaat
qilinadi, ya'ni Kronshtad futshtoki qabul qilingan nol nuqtaga nisbatan olinadi. Kartalar tuzish
uchun kartografiya proyektsiyalardan foydalaniladi. Geografik koordinatalarni aniqlash uchun
parallel, meridianlar yordamida tur hosil qilinadi.
Geodeziya fanida koordinatalar haqidagi tushunchalar to’liq yoritilganligi sababli, bu fanda to’liq
detallar bilan ko’rsatilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
