Таълим вазирлиги

Молиявий рисклар диверсификацияси ва уларнинг асосий 
йўналишлари 
Молиявий рискларнинг ўзаро боғлиқлиги амалда барча турдаги рисклар 
кредит рискида мужассамлашганлигида намоён бўлади. 
Юқоридагилардан келиб чиқиб, молиявий рискларнинг ликвидлик, 
бозор,фоиз ва валюта рисклари каби асосий турларига тўхталиб ўтиш ўринлидир. 
Хусусан, ликвидлик рискини айнан кредит риски орқали аниқлаштириш мумкин. 
Ликвидлик коэффиценти маълум бир келгуси муддат оралиғида маблағларнинг 
кутилаётган оқими кириб келиши билан уларнинг сарфга йўналтирилган 

---

15 
оқиминингўзаро нисбати сифатида намоён бўлади. Бу ўринда ўзаро нисбат қанча 
паст бўлса,ликвидлик риски мос даражада юқори бўлади. Рискка эҳтимоллик хос 
деб, унга салбий натижа сифатида қарайдиган бўлсак, унда ликвидлик 
таъминланган ҳолатда зарар кўриш эҳтимоли даражасини аниқлаштириш муҳим 
ҳисобланади. Бу ҳолатдазарар кўриш эҳтимоли қуйидаги 3 кесимда кечиши 
мумкин: 
— кутилаётган маблағлар оқими бўйича контрагентларнинг мажбуриятлари 
бажарилмаслиги; 
— 
контрагентларнинг 
фойдаланилмаётган 
захиралар 
бўйича 
мажбуриятларибажарилмаслиги; 
— жалб этилган маблағлар қайтарилиши талаб этилиши ёки улар 
контрагентлар фойдасига йўналтирилиши. 
Юқорида 
келтириб 
ўтилган 
дастлабки 
икки 
эҳтимоллик 
кредит 
рискининганъанавий 
талқинига 
мос 
келса, 
унинг 
учинчи 
кўриниши 
модификациялашганкредит риски сифатида қаралиши лозим. 
Контрагентнинг 
молиявий 
муаммолар 
қамровида 
қолиши 
унинг 
томониданмолия институтига олдиндан жойлаштирган маблаҚларини қайтариб 
олиш талабиқўйилиши эҳтимоли юқори даражада бўлишини, шунингдек, маблаҚ 
оқиминияқин муддатларда қайта йўналтириши эҳтимоли пастлигини кўрсатади. 
Молиявий активлар контрагентларнинг капитали ва фойдасининг маълум 
қисмига қўйилган талаб ҳисобланади. Мазкур талабнинг тўлиқҳажмда 
бажарилмаслиги контрагентга қўйилган молиявий талаблар қадрсизланиши 
эҳтимоли ортишимумкин. Молиявий активлар нархининг ўзгаришини белгилаб 
берувчи асосий омиллардан бири — контрагентнинг кредит риски ҳисобланади. 
Одатда, талаб давлат бюджетининг тақчиллиги ҳолатида ошади. Бу, ўз 
навбатида, кредит риски ортганлигини англатади. Фойдали ва муҳим инвестиция 
лойиҳалари амалга оширилиши ҳисобига юзага келган хусусий талаб ҳам кредит 
рискисифатида намоён бўлади. Бундай ҳолатда фоиз ставкалари ҳаракати кредит 
рискибилан ўзаро боғлиқликда кечади. Бу ўринда яна бир далилни, яъни қарз 
фоизикредит муносабатлари ривожланиши натижасида юзага келганлигини, 
«юқори риск— юқори фоиз» тамойили ҳам мазкур муносабат замирида 
шаклланганлигини келтириб ўтиш жоиздир. 

---

16 
Молиявий рисклар фақат кредит рисклари орқали аниқланишива ҳал 
этилишини англатмайди. Умуман рискнинг мавжуд эмаслиги, айни вақтда риск 
йўқлиги — даромад йўқлигини англатади. Шу боис, рискни бозор имманенти 
сифатида батамом бартараф этиб бўлмайди. Аммо, рискларни баҳолаш, 
идентификациялаш ҳамда риск-менежментнинг шакл ва усулларини тизимли 
қўллаш орқалиулар юз бериши оқибатида кўрилиши эҳтимол бўлган 
йўқотиш(зарар)ларни камайтиришга эришиш мумкин. Бу жараёнда рискни 
минималлаштириш маълум сарфхаражатларни талаб этишига қарамасдан, 
субъектлар фаолияти самарасини белгилабберувчи асосий омил эканлигини 
ҳисобга олиш мақсадга мувофиқдир.