Таълим вазирлиги

Иккинчи ҳол – Хеджир ўзини акйия баҳосини пасайиш хатаридан 
суғурта қилади. Буни акция индексига бўлган фючерс шартномаси асосида 
эришиш мумкин. Тадбиркорнинг акцияси бор. Ҳар бирининг баҳоси ҳозирги 
кунда 1000 сум туради. Тадбиркор уй қурмоқчи, бунинг учун унга бир ойдан 
кейин пул керак бўлади. Агар бир ой ичида акциянинг курси пасайса 

---

367 
(масалан 900 сумга тушса) тадбиркорнинг пули уй қуришга етишмайди. 
Шунинг учун тадбиркор ўз акцияларига фючерс шартномасини уч ойга 
тузади. Унда акция курси 1100 сум қилиб белгиланади. ҳақиқатда акциянинг 
курси юқорида айтилгандан 900 сум тушади, бу шароитда тадбиркор фючерс 
шартномани 1100 сумга сотади. Натижада тадбиркор акция сотувчи 100 сум 
йўқотади (1000 сум акцияни 900 сумга сотади). Фючерс шартномани сотиш 
натижасида фойда олади. 
Худди шу ҳол опцион бозоридаги хеджирлашда ҳам такрорланади, 
фақат бу бозорда мукофот ҳақи кўпайиши мумкин. Биржа стратегияси 
фючерс шартномаларининг турли вақтларига қараб опционларни сотиш 
вақтига қараб ишлаб чиқилади. 
2 – Масала. Рискларни баҳолашнинг эҳтимолликка асосланган 
усуллари 
Ноаниқликни ҳисобга олган ҳолда инвестициянинг самарадорлигини 
баҳолашда лойиҳанинг барча параметрлари эҳтимолий кўрсаткич деб 
ҳисобланади. Эҳтимолий кўрсаткич математик кутилиш (даромаднинг 
кутилган қиймати, соф дисконтланган даромаднинг кутилган қиймати ва ҳ.к.) 
ва ўртача квадратик четланиш (эҳтимолий кўрсаткичнинг кутилган 
қийматидан четланиш даражаси) билан тавсифланади. 
 1-масала. Экспертларнинг фикрига кўра, берилган инвестиция 
лойиҳаси бўйича йилига 30 минг АҚШ долл.га тенг даромад олиш 40% ни, 
20 минг АҚШ долл. га тенг даромад олиш 40% ни, 60 минг АҚШ долл.га 
тенг даромад олиш 20% га тенг бўлса, даромаднинг кутилган қийматини 
ҳамда унинг ўртача квадратик четланишини аниқланг. 
Даромаднинг кутилган қиймати қуйидагига тенг: 
Д кут. = 30*0,4+20*0,4+60*0,2=32 минг АҚШ долл.
σ = √(30-32)2+(20-32)2+(60-32)2 =30,5