Avtomatikaning texnik vositalari (darslik) automatically € technical objects

4-BOB. MANTIQIY ELEMENTLAR 
 
4.1.  Mantiq algebrasining asosiy tushunchalari 
Хalq xo‘jaligining hamma tarmoqlarida mehnat unumdorligi bilan mos rav-
ishda  avtomatlashtirish  darajasining  o‘sishi  elektr  qurilmalari  sxemalarining  mu-
rakkablashuviga  olib  keladi. Bu sxemalardagi  asosiy  qurilma  rele   hisoblanadi. U 
qoidaga  binoan,  elektr  signallarining  ko‘payishi,  kuchayishi  va  bloklash  uchun 
xizmat  qiladi.  Relelar  ishining  ishonchligi  esa  yuqori  emas.  Relening 
qo‘zg‘aluvchan  elementlari  deyiladi,  tebranishdan  vintli  birikmalarning  mexanik 
mustaxkamligi  buziladi,  kontaktlar  kuyadi  va  xokazo.  Shuningdek  tashqi  omillar,  
ya‘ni  xaroratning  ko‘tarilishi,  chang,  agressiv  muhit  ta‘siri  metall  narsalarning 
oksidlanishiga, elektr ulanishning buzilishiga olib keladi. Bundan tashqari rele juda 
hajmdor  qurilma.  U  ishlayotganda  shovqin  va  tebranishlar  tarqatadi.  Ular  katta 
og‘irlikka va inersionlikka ega.  
Zamonaviy  elektronikada  rele  qurilmalari  o‘rniga  ularning  vazifasini  to‘la 
bajara oladigan kontaktsiz elementlar qo‘llaniladi. Releli va kontaktsiz sxemalarda 
signalning  o‘tishi  maxsus  matematik  apparat  yordamida  yoziladi.  Bu  to‘g‘rida 
quyida  tushuncha  beriladi.  Mantiq  algebrasi  fikrlar  orasidagi  turli  mantiqiy 
bog‘lanishlarni o‘rganadi va faqat ikkita qiymat xaqiqiy ―I‖ va sohta ―O‖ bilan ish 
ko‘radi. Mantiq algebrasida uchta asosiy mantiqiy funksiya bor. 
1. Mantiqiy ko‘paytiruv, ya‘ni kon‘yunksiya ―VA‖. 
2. Mantiqiy qo‘shuv, ya‘ni diz‘yunksiya ―YoKI‖. 
      3. Mantiqiy inkor ―YO‘Q‖.  
 
Logika  algebrasi  -  bu  0  va  1  qiymatlarini  qabul  qilib,  o‘zgaruvchan  kattal-
iklar  o‘rtasidagi  bog‘liqliqni  o‘rganadigan  analiz  va  sintez  matematik  apparatidir. 
Bu  ikkita  qiymatga  har  hil  o‘zaro  qarama-qarshi  hodisalar,  shart  va  holatlar 
qo‘yiladi. Masalan, kontaktning ulanishi-1, kontaktning ajralishi-0: signal mavjud-
ligi-1, signalning yo‘qligi-0: yopiq zanjir-1, ochiq zanjir-0.  
Bu 
yerda 
shuni 
nazarda tutish kerakki, 0 va 1 raqamlari miqdoriy nisbatni anglatmaydi va son ham 
emas, balki ular simvol hisoblanadi.