Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

time‖ ва ―кичкина just in time‖ларга бўладилар.
―Катта just in time‖ (уни кўп ҳолларда тўйинмаган ѐки тўлиқ 
юкланмаган ишлаб чиқариш деб ҳам юритилади)- ишлаб чиқаришни 
бошқаришнинг ушбу концепциясининг вазифаси, фирманинг ишлаб чиқариш 
фаолиятининг барча соҳаларида йўқотишларни (―фойдасиз‖ харажатларни) 
бартараф этишдан иборат, жумладан: кишилар ўртасидаги ўзаро 

---

454 
муносабатлар, таъминотчилар ўртасидаги муносабатлар, технология ва 
материалларни ва захираларни бошқариш ўртасидаги. 
―Кичкина just in time‖нинг вазифаси эса анча торроқ – тайѐр маҳсулот 
захирасини режалаштириш ва зарур ҳолларда хизмат кўрсатишни таъминлаш.
Умуман таъриф берадиган бўлсак, усулнинг мақсади – бу, омборларда 
материаллар 
захираси 
ҳажмини 
камайтиришни 
таъминлаб, 
ишлаб 
чиқаришнинг барча линияларида ―аниқ вақтда‖( JIT) ишлаб чиқаришни амалга 
ошириш ва бунга қарамасдан белгиланган муддатларда, буюртмаларнинг 
бажарилишини юқори даражада бажарилишини кафолатлайди. 
JIТ тизимида дастгохларни жойлаштириш ва оқимни режалаштириш муҳим 
ўрин тутади. Меҳнат жараѐнларини бир маромда ўтишини ва оралиқ 
материлларнинг захирасини минимал миқдорда бўлишини таъминлаш учун 
JIТ ишлаб чиқариш тизими дастгохларни тўғри жойлаштиришни талаб 
қилади. Ҳар бир иш жойи, ушбу линия моддий томондан мавжудми ѐки 
йўқлигидан қатъий назар оқим линиясининг бир қисми ҳисобланади. Йиғув 
линияси JIТнинг мантиқий концепциясидан фойдаланиш билан амалга 
оширилади, яъни таъминотчилар улар билан ―тортиб олувчи‖ тизими билан 
боғланган бўлади. Лойиҳаловчи тизимни ишлаб чиқишда, шунингдек 
дастгохларни жойлаштиришнинг логистик тизимининг ички ва ташқи 
элементларининг алоқаларини ҳам ҳисобга олиши керак. Назарияда ва 
амалиѐтда JIT ва TQC 
(Total quality control) 
ўзаро боғланган бўлади. Сифатнинг 
умумий назорати – бу техник назорат бўлимида сифатни қайд қилишгина 
эмас, балки умумий жараѐнларнинг боришида маҳсулотнинг сифатини 
таъмонловчи тизимдир. У ходимларнинг бажараѐтган ишлариниг сифати учун 
жавобгарлигига 
асосланади. 
Агар 
ходимлар 
ишлаб 
чиқараѐтган 
маҳсулотларининг сифати учун бевосита жавобгар бўлсалар, JIT тизими энг 
яхши кўринишда ишлайди, чунки бундай тизимда фақат сифатли маҳсулотлар 
―тортиб олинади‖.
Агар барча буюмлар сифатли бўлса, унда ―аниқ қутичага‖ қўшимча 

---

455 
материаллар талаб қилинмайди. Натижада ишлаб чиқариш юқори сифат ва 
юқори унумдорликка эришади. Сифат назоратининг статистик усулидан 
фойдаланиш ва ишчиларни сифатни ушлаб туришга ўргатиш билан, ишлаб 
чиқарилаѐтган маҳсулотнинг, фақат биринчи ва охирги бирлигининг сифатини 
текшириш мумкин. Агар уларнинг сифати талаб даражасида бўлса, демак улар 
ўртасидаги бошқа деталларни ҳам сифатли деб ҳисоблаш мумкин.