Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Ijtimoiy-psixologik  jihat.  Logistik  boshqaruv  qarorlarini  shakllantirishda 
odatda  “inson  omili”  deb  ataluvchi  omilni  hisobga  olish  zarur.  Bunga  ishlab 
chiqarish,  sotish  jarayonida  ishtirok  etuvchi  shaxslarni  undovchi  sabablarining 
psixologik tomoni kiradi. 
Ushbu  vaziyatda  shu  jarayonning  umid  qilsa  bo‘ladigan  ishtirokchisining 
hulqi  tashkiliy-texnologik  tuzilma  va  insonning  undagi  roli,  hamda  ijtimoiy-
psixologik  jihatlar  bilan  belgilanadi.  Inson  ushbu  masalada  ham  bir qator rasmiy 
belgilangan  rollarni  va  ham  norasmiy  munosabatlarning  vujudga  kelgan  tizimida 
ba’zi  bir  rollarni  o‘ynashi  mumkin.  Inson  tomonidan  ikkala  turdagi  o‘z  rollarini 
muvoffaqiyatli  bajarilishi  u  yoki  bu  rolning  o‘ziga  xosligini  qanchalik  tushunishi, 
bu  o‘ziga  xoslik  u  tomonidan  qanchalik  qabul  qilinishi  va  o‘zlashtirilishiga 
bog‘liq. 
Axborotlilik mehnat faoliyatining eng muhim rag‘batlaridan biri bo‘lib xizmat 
qilishi  mumkin.  Rag‘barning  faoliyati  axborotlarni  uzatish  harakatlarining 
zanjirijdan  iborat  bo‘ladi.  Boshqacha  qilib  aytganda  u  odamlar,  bo‘linmalar  va 
korxonalar  o‘rtasidagi  aloqa  harakatlarida  ishtirok  etadi  va  ularni  tashkil  qiladi. 
Rahbarning  “yuqoridan  pastga”  uzatayotgan  axborotlari  nafaqat  ishlab chiqarish 
zarurati  bilan  belgilanadi,  balki  yana  mehnat  uning  axborotliligini  oshirish  yo‘li 
bilan  undaligi  xizmat  qilishi  mumkin.  Xuddi  shunday  “pastdan  yuqoriga”  kelib 
tushuvchi  axborotlar  ham  ikki  vazifani  bajarishlari  mumkin.  Rahbarlar  uning 
yordamida  o‘zlari  berayotgan  farmoyishlariga  tuzatishlar  kiritish  uchun  ishlab 
chiqarish  jarayoni  haqidagi  teskari  aloqani  olishlari  mumkin.  Bundan  tashqari, 
ushbu  axborotlarda  rahbar  qarorlarini  ijro  etishga  nisbatan  munosabat  aks 
ettiriladi. 
Ko‘pincha  qaror  ko‘proq  yoki  kamroq  uzaqroq  istiqbolga  hisoblab 
chiqilganda,  ularning  samaradorligi  haqida  faqat  bevosita  erishilgan  ishlab 
chiqarish  natijalari  bo‘yicha  xulosa  chiqarish  yetarli  emas.  Bu  erda  yana  bu 
qarorlarning  ishlab  chiqarish-sotish  jarayoni  ishtirokchilarining  ongiga  ta’siri  va 
olingan axborotlardan ularni qanoatlanganligi darajasi ham muhimdir. 
Logistik  boshqaruvning  texnologik-tashkiliy  jihatlari  moddiy  axborot  va 
moliyaviy oqimlarni tashkil qilishdan iborat bo‘ladi. Moddiy oqimlarni boshqarish 
ularning  intensivligi  va  yo‘nalishlarini  qabul  qilingan  logistik  qarorlarga  ko‘ra 
o‘zgarishidan  iboratdi.  Bu  boshqaruv  ham  bevosita  va  ham  bilvosita  amalga 
oshirilishi mumkin. 
Bevosita  boshqaruv  ma’muriy  boshqaruv  yordamida  amalga  oshiriladi. 
Bilvosita  boshqaruv  moliyaviy  oqimlarga  ta’sir  ko‘rsatish  yo‘li  bilan  amalga 
oshiriladi,  ularning  o‘zgarishlari  oddiy  oqimlarda  tegishli  o‘zgarishlarni  keltirib 
chiqaradilar. 
Ma’muriy  boshqaruv  farmoishi  boshqaruvdan  iborat  bo‘ladi.  Logistik 
tizimlar holida bu shuni bildiradiki, yuqori rahbarlar moddiy oqimlarning yetkazib 
beruvchilar  va  foizlardan  ishlab  chiqarish  tizimining  kirish  omborlariga 
xarakatining  hajmlari  intensivligi  va  yo‘nalishini,  tarkibiy  qismlarning  ishlab 

---

 
198 
chiqarish  jarayonidagi  harakatini  hamda  moddiy  oqimlarning  taqsimlash 
sohasidagi 
chiqaruvchi 
ishlab 
chiqarish  omborlaridan  istemolchilarning 
o‘zlarigacha  xarakatlarining  intensivligi  va  yo‘nalishini  belgilab  beradilar. 
Ko‘ramizki, 
bu 
yiriklashtirilgan 
ishlab 
chiqarish 
zanjirining 
barcha 
ishtirokchilarilogichtik  boshqaruvni  amalga  oshiruvchi  shaxsga  bo‘ysunadilar. 
Shuning  uchun  ularning  barchasiga  nisbatan  ma’muriy  boshqarish  usullari 
qo‘llanishi  mumkin,  buni  bundan  keyin  batafsilroq  ko‘rib  chiqamiz.  Logistik 
tamoyillariga  ko‘ra  qaror  qabul  qiluvchi  shaxsga  bo‘ysunuvchilar  uchun 
ma’muriy  ta’sir  ierarxiya  tamoyillariga  muvofiq  amalga  oshiriladi.  Bunday 
ta’sirning  shakllari  har  xil  bo‘lishlari  mumkin,  ammo  quyidagi  asosiy  turlardan 
iborat bo‘ladilar: buyruq, farmoyish, yo‘riqnoma, qoidalar, me’yorlar. 
Boshqaruvning  tashkiliy-huquqiy  usullari  huquqiy  boshqaruv  va  boshqa 
usullar  bilan  o‘zaro  hamkorlikda  qo‘llaniladigan  ta’sirning  qo‘shimcha  choralari 
bo‘ladilar.  Bu  usullar  boshqaruv  tizilmasini  tashkil  qilish,  hodilarni  tanlash, 
o‘qitish,  qayta  tayyorlash  va  joy  joyiga  qo‘yish,  ijro  nazarotini  tashkil  qilish  va 
amalga oshirishni o‘z ichiga oladilar. 
Mas’ul  ijrochilar  va  ixtisoslashgan  bo‘linmalar  yoki  konrtagent  firmalar 
logistik  tamoillariga  rahbarlik  qiluvchi  shaxslarning  ma’muriy  bo‘sunishida 
bo‘lmagan  hollarda,  ular  tomonidan  boshqaruv  moliyaviy  oqimlar  orqali  yana 
mulkchilikning  har  xil  shakllaridagi  tizilmalarning  o‘zaro  hamkorligi  ham  amalga 
oshiriladi. 
Moliyalarning  harakati  ularning  aylanish  tezligi,  vaqtning  qandaydir  oralig‘i 
uchun summalarning integral (jamlangan) oqimi, harakatning teng emasligi, hamda 
talab  qilingan  summalarni  kelishilgan  muddatlarda  kelib  tushishidagi  kechga 
qolishlar bilan belgilanadi. Moliyaviy oqimlarning bu parametrlaridagi o‘zgarishlar 
ishlab  chiqarish-sotish  jarayonining  borishiga  katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Masalan, 
moliyaviy  oqimning  tezligi  va intensivligini jami ishlab chiqarish davrini uzunligini 
kamayishiga  va  zahiralarning  talab qilinayotgan darajasini qisqarishiga olib kelishi 
mumkin.  Va,  aksincha  ishlab chiqarish davri uzunligini yoki zahiralarning haqiqiy 
darajasini  qisqarishi  moliyaviy  oqimning  quvvati  (tezligi  va  intensivligini)  huddi 
shunday ko‘payishini talab qiladi. 
Moliyaviy  oqimlarni  tartibga  solish  moliyalash  manbalari  va  mablag‘larni 
qayerga va qanday kiritishni belgilashdan iborat bo‘ladi. 
Yo  shahaniy,  yoki  qarzga  olingan  mablag‘lar moliyalashtirishning manbalari 
bo‘ladilar.