Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

15.5. Savdo sohasida logistikaning rivojlanish shart-sharoitlari va 
muammolari 
 
 
Moddiy vositalar oqimini boshqarishning logistik usulini joriy etish, odatda, 
jiddiy  muammolar  bilan  bog‘langan  bo‘lib,  jahon  tajribalarining  ko‘rsatishicha, 
amalga oshirsa bo‘ladigan ishdir. 
 
Logistika  –  bu  savdo  sohasining  jadal  sur’atlar  bilan  rivojlanishi  bo‘lib, 
odatda 
shunday 
paytlarda 
foydalana 
boshlaydiki, 
bunda 
rivojlanish 
imkoniyatlarining ekstensiv usullari qo‘l kelmay qolganida foydalaniladi. Masalan, 
Fransiyada  logistika  sohasidagi  keskin  burilish  hukumat  tomonidan  yirik  yangi 
do‘konlarni  qurish  imkoniyatlarini  cheklash  chorasi  ko‘rilgandan  so‘ng  sodir 
etildi. 
 
Logistika  sohasiga  bo‘lgan  qiziqish  ko‘pincha  savdo  xizmati  bozoridagi 
raqobatning rivojlanishi darajasi bilan belgilanadi. 

---

 
172 
 
Hozirgi  davrda  tovar  turlarining  ko‘payib  borishi  sharoitida  tovarlar  bilan 
bo‘ladigan  zamonaviy  texnologik  ishlarsiz,  yuklarsiz  axborotlarsiz  samarali 
boshqarish mumkin emas. 
 
Qattiq,  uzluksiz  ravishdagi  nazorat  tizimini  joriy  etish  talab  qilinadi, 
shuningdek  bozorlarda  tez  aynib  qoladagan,  hamda  alohida  saqlash  shart-
sharoitlarini talab etadigan mahsulotlarning paydo bo‘lishi zahiralarni boshqarishni 
taqazo etadi. 
 
Logistika  –  bu  yuqori  darajadagi  aniq  mexanizm  bo‘lib,  yomon  tashkil 
etilgan  kishi  shaxsiyati  bilan  birgalikda  nizolarga  kiradi.  Shu  boisdan  masalan 
AQSH  logistika  sohasidagi  kishilarning  kattagina  qismini  sobiq  harbiylar  tashkil 
etadi,  ular  uchun  shaxsiy  tashkillanish  –  kasb  mahoratiga  oid  sifatdir.  Yaponiya 
korxonalarida  logistika  sohasidagi  hayratlanarli  muvaffaqiyatlarga  ega  bo‘lishlik 
o‘zlarining  tarkiblarida  ijrochilar,  vijdonan  ishiga  yondoshuvchilar  va  intizomli 
hodimlarning  bo‘lishliklari  bejiz  emasdir.  Logistika  umumiy  tizimga  ko‘p 
narsalarni  beradi,  biroq  u  ayrim  ishtirokchining  erkin  harakatini  cheklaydi.  Bu 
sohadagi ma’lum darajadagi kelishuvlarga kelishni o‘rganish lozim bo‘ladi. 
 
Logistikaning  keng  ravishda  tarqalishini  faqatgina  unga  bo‘lgan  talabning 
o‘sishi  bilan  tushuntirib bo‘lmaydi. Iqtisodda ushbu talablarni qondirish mumkin 
bo‘lgan sharoitlar yuzaga kelishi lozim. Bunday sharoitlar zamonaviy ilmiy-texnika 
taraqqiyoti tomonidan ta’minlanadi. 
 
Natijada  ilmiy-texnika  taraqqiyoti  tomonidan  moddiy  vositalar  va  axborot 
oqimlari  bilan  ishlash  uchun  har  xil  turdagi  mehnat  vositalari  keng  ko‘lamda 
yaratiladi  va  qo‘llanila  boshlaydi.  Logistika  jarayonlarining  aniq  sharoitlardan 
foydalanish  imkoniyatlari  vujudga  keladi.  Bunda  logistikaning  rivojlanishdagi 
muhim 
ahamiyatlaridan 
biri 
bo‘lib, 
logistik 
jarayonlarni 
boshqarishni 
kompyuterlashtirish muhim ahamiyatga egadir. 
 
Savdodagi logistik rivojlanish muammolari quyidagilardan iborat: 
  tovar  harakatlari  ishtirokchilari  o‘rtasida  yo‘lga  qo‘yilgan  logistik 
aloqalarning  bo‘lmasligi  va  birinchi  navbatda,  ulgurji  va  chakana  savdo 
korxonalari o‘rtasidagi aloqalarning puxta bo‘lmasligidir; 
  ulgurji  va  chakana  savdo,  transport  korxonalarining  past  texnika 
darajalarining mavjudligidir; 
  axborot  texnologiyalarining  rivojlanganligi.  Axborotlarni  to‘plash,  saqlash, 
ma’lum  tartibda  ishlash  va  tovar  harakati  ishtirokchilari  o‘rtasida  axborot 
almashishni ta’minlashda axborot tizimining yo‘qligidir. 
  logistik  vositachilikning  yaxshi  rivojlanmaganligi,  ayrim  o‘ziga  xos 
bo‘lmagan  ishlarning  mustaqil  ravishda  ulgurji  va  chakana  savdo 
korxonalari  tomonidan  bajarilish  amallari  (masalan  yuklarni  transportda 
tashish); 
  mamlakat  tovar  bozorida  zamonaviy  raqobatbardoshlikning  yaxshi 
rivojlanmaganligi,  savdo  ustamalarining  yuksak  darajasi,  ohir  oqibatda, 

---

 
173 
logistikani  qo‘llash  sohasidagi  tovar  harakati  ishtirokchilari  tomonidan 
bo‘ladigan  qiziqishning  bo‘lmasligi,  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish 
harajatlarini kamaytirishga ta’minlovchi omillarning bo‘lmasligidir; 
  idishlarni aylanishini tashkillashtirish bilan bog‘liq muammolar; 
  bozor  sharoitidagi  moddiy  vositalarni  uzluksiz  bevosita  o‘tkazishni 
shakllantirishdagi puxta ishlab chiqilgan usullarning bo‘lmasligidir; 
  tovar  harakatlarini  tashkillashtirishdagi  logistik  sharoitlardagi  ulgurji  savdo 
tajribalarining yetarli bo‘lmasligi, shuningdek korxona hodimlari tomonidan 
ulgurji  va  chakana  savdo  sohasidagi  logistik  yondoshuvning  moddiy 
vositalar  oqimini  boshqaruv  bo‘yicha  aniq  tushunchalarning  yetarli 
bo‘lmasligidir.