O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
III BOB. REJALASHTIRISH TURLARI VA USULLARI 
 
Tayanch  so’z  va  iboralar:  ichki  rejalashtirish  muammolari,  mohiyati, 
maqsadi,  ichki  rejalashtirishning  funksiyalari  va  ularga  qo’yiladigan  talablar, 
rejalashtirish  jarayoni,  rejalashtirish  usullari  va  uslubiyati,  rejalashtirish  
texnologiyasi, rejalashtirish natijasi, boshqa fanlar bilan aloqasi. 
 
3.1. Rejalashtirish turlari 
 
Ichki  rejalashtirish  erkin  bozor  iqtisodiyotida  muxim  o’rin  egallaydi. 
Rejalashtirish  umumiy  iqtisodiy  tizimda  davlatning,  ayrim  korxonalarniig, 
korporatsiya  yoki  firmalar  xamda  oilaviy  xo’jaliklarning  o’z  manfaatlarini 
uyg’unlashtirish  imkonini  beradi.  Rivojlangan  bozor  munosabatining  asosiy  vazifasi 
iqtisodiyotda  barqarorlikni  ta’minlash,  iqtisodiy  o’sish  va  insonlarniig  turmush 
darajasini  oshirishga  xarakat  qilish  lozim.  Ichki  rejalashtirish  xam  kishilarning  turli 
extiyojlarini  qondirishga,  foyda  (daromad)  miqdorini  oshirishga  qaratiladi.  Bozor 
iqtisodiyotida  davlat  va  korxona  rejali  –  yo’naltirilgan  ishlab  chiqarish  xo’jalik 
faoliyatiniig asosiy mustaqil sub’ekti xisoblanadi. 
Ichki 
rejalashtirish 
va 
davlatni 
boshqarish 
o’rtasida 
erkin 
bozor 
munosabatlariga,  talab  va  taklifning  mutanosibligiga  asoslangan  o’z  aro  iqtisodiy 
ta’sir mexanizmi amal qiladi. 
Ma’lumki,  bozor  iqtisodiyotida  talab  taklifni  keltirib  chiqaradi,  u  esa  o’z 
navbatida  shaxsiy  talabning  zaruriy  hajmini  keltirib  chiqaradi.  Shunday  qilib,  ichki 
rejalashtirish  erkin  bozor  tizimining  muxim  tarkibiy  qismi  bo’lib  xisoblanadi. 
Marketing,  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish,  korxonani  boshkarish  kabi  fanlar  bilan 
bog’liq  xolda  rejalashtirish  fani  bozor  iqtisodiyotining  muxim,  fundamental 
masalalariga 
javob 
topishga 
imkon 
yaratadi. 
Ichki 
ishlab 
chiqarishni 
rejalashtirishning  mohiyatini  belgilovchi  ushbu  masalalarni  quyidagicha  ifodalash 
mumkin: 
 
1.  Korxonada qanday mahsulot, tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish lozim? 
2.  Qancha  miqdorda  mahsulot,  tovar  va  xizmatlar  ishlab  chiqarish  kerak  va 
buning uchun qancha iqtisodiy resurslar talab etiladi? 
3.  Ushbu  mahsulotni  qanday  ishlab  chiqarish,  qanday  texnologiyani  qo’llash 
lozim va ishlab chiqarishni qanday tashkil etish kerak? 
4.  Ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  isteomolchilari  kimlar  va  qanday  bahoda 
sotish mumkin? 
5.  Korxona  bozorga  qanday  moslashadi  va  bozordagi  ichki  va  tashqi 
o’zgarishlarga qanday moslashadi? 
Bozor  iqtsiodiyoti  oldiga  qo’yilgan  ushbu  fundamental  masa’alardan  kelib 
chiqadiki,  korxona  va  firmalarda  ichki  rejalashtirishning  ob’ekti  bo’lib,  ishlab 
chiqarish jarayonini xarakterlovchi iqtisodiy - reja ko’rsatkichlari xisoblanadi. 
Bozor  iqtisodiyoti  shaoritida  barcha  ishlab  chiqaruvchilar  va  tadbirkorlar, 
tovarlar,  ishlar  va  xizmatlarga  bo’lgan  talabdan  kelib  chiqib,  mavjud  iqtisodiy 

---