O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

(Qo‘shiqdan) 

-(s)  i  da  nafaqat  qaratqich,  balki  chiqish  kelishigidagi  so„z  bilan  ham 

bog„lanish  imkoniyati  ham,  aftidan,  olmosh  bilan  ot  (keng  ma‟noda)  nigina  emas, 

ot  (keng  ma‟noda)  bilan  ot  (keng  ma‟noda)  ni  ham  bog„lay  olish  xususiyatidan 

kelib  chiqqan  bo„lsa kerak. 

YUqorida  ko„rib  o„tilganidek,  ikki  xil  pozitsiya  mavjudki,  uni  egalik 

qo„shimchalaridan faqat -(s) i egallay  oladi. (III va IV xil  qo„llanish). 

Aytib  o„tilganlarni  jamlab  -(s)  i  ga  quyidagicha  ma‟noviy-sintaktik 

xususiyatlar  xos deyishimiz  mumkin: 

-(s)  i    birlik  va  ko„plikdagi  SH  shaxsga nisbatlashnisbatlamaslik, «oldingi» 

ga bog„lash-bog„lamaslik. 

Demak,  (s)ining  boshqa  egalik  qo„shimchalariga  nisbatan  boy  mazmuni 

unga  nisbatlash  ma‟nosi  bo„lmagan  holatlarda,  faqat  «oldingi»  ga  bog„lash  uchun 

(Andijon  shahri),  «oldingi»  bo„lmasa  ham,  nisbatlash  ma‟nosini  ifodalayverish 

uchun (ko„zi qora qizaloq) ishlatilish  imkonini  beradi. 

Egalik  qo„shimchalari  o„zaro quyidagicha ziddiyatlar  tizimiga  kirishadi: 

---

11 

 

«Egadorning  birlik  yoki  ko„pligiga  ishora  qilish»  belgisiga    ko„ra  -  (s)i  

barcha  egalik    qo„shimchalari bilan  privativ  munosabatga kirishadi. 

-  (s)  i  bu  ziddiyatning  ham  birlik,  ham  ko„plikka  ishora  qila  oluvchi 

kuchsiz a‟zosi bo„lsa, qolgan qo„shimchalar kuchli a‟zodir. 

«Muayyan  shaxsga  nisbatlash»  belgisiga  ko„ra  ham  privativ  ziddiyat 

yuzaga  keladi  va  -(s)i  bu  o„rinda  ham  kuchsiz  a‟zo  sifatida  qolgan  egalik 

qo„shimchalariga  qarama-qarshi  turadi.  CHunki  unda  nisbatlamaslik  imkoni  ham 

mavjud  (o„qish  kitobi).  «Oldingi»  ga  bog„lash  belgisi  ham  -  (s)  i  kuchsiz,  qolgan 

egalik  qo„shimchalari  kuchli  bo„lgan  privativ  ziddiyat  uchun  asos  bo„ladi.  Ko„rib 

o„tganimizdek,  -  (s)  i  da  «oldingi»  ga  bog„lamaslik  imkoni  ham  uchraydi  (ko„zi 

qora qizaloq. 

Ko„rinadiki,  egalik  kategoriyasi  mohiyatini  birlik  yoki  (va)  ko„plikdagi  I, 

II,  III  shaxslarga  nisbatlash  (nisbatlamaslik)  «oldingi»  ga  bog„lash  (bog„lamaslik) 

tashkil  etadi.  Bu  kategorial  umumiy  grammatik  ma‟no  muayyan  qo„shimchalarda 

taqsimlanib  (yuqoriga qarang) ro„yobga chiqadi.