Тарихий география doc

pudratini  joriy  etish  orqali  ichki  xo'jalik  munosabatlarini  takomillashtirish,  bevosita  mahsulot 

ishlab  chiqaruvchilarning  manfaatdorligini oshirish  orqali  qishloq xo'jaligini rivojlantirish. Bu 

borada Buxoro, Andijon, Namangan viloyatlarida tahsinga sazovor ishlar olib borilmoqda. 

O'tkazilayotgan  islohotlar  natijalaridan  dastlabki  xulosalar  shundan  iboratki,  hamma 

yerda  ham  bu  masalaga  ko'ngildagidek  e'tibor  berilmayapti.  Aholi  orasida  ba'zan  «shirkat 

xo'jaliklari  tuzilmoqda,  lekin  ularning  jamoa  xo'jaliklaridan  farqi  sezilmayapti»  degan  gaplarni 

eshitib qolamiz. 

O'zbekiston  Respublikasining  «Qishloq  xo'jaligi  kooperativi  (shirkat  xo'jaligi) 

to'g'risida»gi  qonunga  ko'ra,  qishloq xo'jaligi  shirkati  qishloq  xo'jaligi  mahsuloti  yetishtirishga 

mo'ljallangan,  mulkiy  pay  usuliga  hamda  oila  (jamoa)  pudratiga  asoslangan  fuqarolarning 

ixtiyoriy  ravishda  birlashtiradigan  yuridik  shaxs  huquqlariga  ega  bo'lgan  mustaqil  xo'jalik 

yurituvchi  sub'yektdir.  Shirkat  xo'jaliklaridan  farqli  o'laroq,  jamoa  xo'jaliklari  asosiy  ishlab 

chiqarish  vositalari  umumiy  bo'lgan,  jamoa  mehnatiga  asoslangan  qishloq  xo'jalik  mahsulotlari 

ishlab  chiqarishni  birgalikda  yuritish  maqsadida  ixtiyoriy  ravishda  birlashgan  dehqonlarning 

tashqilotidir. 

Shirkat xo'jaligining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 

- 

shirkat a'zolariga ixtiyoriy ravishda kirish va chiqish; 

- 

shirkatning  ish  faoliyatida  a'zolarning  o'z  mehnati  bilan  ishtirok  etishining  shart 

ekanligi; 

- 

ichki  xo'jalik  munosabatlarini  shartnomalar  tuzish  yo'li  bilan,  tenglik  tamoyiliga 

amal qilib, oila pudrati asosida tashqil etish; 

---

- 

shirkat  a'zolari  bilan  hisob-kitob  qilishda  amalda  bajarilgan  ishlarning  hajmi  va 

sifatiga chek usulida haq to'lashni tashqil etish; 

- 

yakuniy  daromadni  shirkat  a'zolari  o'rtasida  ularning  mulkiy  paylariga  muvofiq 

taqsimlash; 

- 

yer  uchastkalaridan  qat'iy  belgilangan  maqsadda  foydalanish,  yerlarni  muhofaza 

qilinishi va tuproq unumdorligining oshirilishini ta'minlash; 

- 

shirkatning bir a'zosi bir ovozga ega; 

- 

shirkat  xo'jaligining  ish  faoliyati  ustidan  shirkat  a'zolari  tomonidan  shirkat 

nizomida nazarda tutilgan tartibda nazorat qilish. 

Shirkat xo'jaligining  mulk  shakli bo'yicha ham  jamoa  xo'jaliklaridan  farqi  va afzalliklari 

mavjud  bo'lib,  ular  quyidagilar:  Shirkat  xo'jaligining  mulki  uning  a'zolari  mulkidan  tashqil 

topadi. Bunda har bir a'zoning mulki umumiy mulkning qismidan iborat, mulk egalari-paychilar 

boshqaruvda  ishtirok  etadi,  boqimandalik  tugatiladi,  real  manfaatdorlik  ortadi  va  yil  yakunida 

a'zolar  xo'jalik daromadidan divident olish  huquqiga ega  bo'ladilar. Jamoa  xo'jaligida esa,  mulk 

jamoaniki, ammo egasi noma'lum. 

2000  yilga  kelib  respublikada  davlatga  qarashli  bo'lmagan  sektor  mustahkamlandi  va 

yetakchi  o'rinni  egallab,  1991  yil  63%ni  tashkil  qilgan  bo'lsa,  1999  yil  sentabr  oyiga  kelib 

qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish hajmining 98,4%ini egalladi. 

Hozirgi  paytda  respublikamizda  190  mingga  yaqin  fermer  xo'jaligi  faoliyat  yuritmoqda 

va ularda salkam 1,4 mln kishi mehnat qilmoqda. Agar 2000 yilda yetishtirilgan paxta hosilining 

21%i  fermer  xo'jaliklari  hissasiga  to'g'ri  kelgan  bo'lsa,  2006  yilda  bu  ko'rsatkich  86%dan  oshib 

ketdi.