Nometall noorganik moddalarning kimeviy chidamliligi to‘g‘risida
ma’lumotlar
Kislota, ishqor va boshka kimeviy reagentlar tasirida nometall noorganik
materiallarning yemirilish jarayoni juda murakkab bo‘lib, u materialning kimeviy
va mineralogik tarkibi, govakligi, strukturasi, xamda ta’sir kilayotgan sharoitning
agressivligi va haroratiga bog‘liq. Bu omillar turli kurinishda ta’sir qilib, materialni
qisman yemirib, uning massasi, mexanik mustaxkamligini kamaytirishi bilan
boradi. Kimyoviy chidamlilikning asosiy faktorii uning kimyoviy tarkibidir. Tabiiy
yoki sun’iy tayyorlangan materiallarning tarkibida kremniy kislotasi tuzlari, toza
kremnezem, alyumosilikatlar, kalsiy silikatlari ba’zi materiallarning oksidlari
buladi. Kimyoviy chidamlilikni baholashda mineralning ayrim birikmalarini
agresiv sharoitda erishidan kelib chikiladi. Tarkibida kislota oksidlari
(kremnezemlar) ko‘proq bulgan materiallar kislotaga chidamli xisoblanadi. Ammo
chidamlilik uchun kremnezem miqdorigina emas balki uning mineralogik tarkibi
xam muximdir. Masalan oddiy qurilish g‘ishti 60-80% kremnezemi bulishiga
karamay kislotaga chidamsiz, lekin u kuydirilsa kislotaga chidamliligi ortadi.
Yuqori xaroratda kuydirilganda kimeviy chidamlilikning ortishiga sabab, xom
aralashma tarkibiga kiruvchi glinozem erkin yoki bog‘langan kurinishda bulishidan
qat’iy nazar suyultirilgan kislota yoki ishqorlarda oson eriydi. Yuqori xarorat
ta’sirida kuyganda, yangi olov bardosh minerallar: sillimanit Аl
2
О
3
·2SiO
2
va mullit
3Аl
2
О
3
2SiO
2
hosil bo‘ladi. Ular kislotaga bardosh berishining yuqoriligi va
ishqorga uta chidamliligi bilan farqlanadi.
Tarkibida kalsiy, magniy karbonatlari bulgan materiallar kislota tasirida
quydigi reaksiya ko‘rinishida oson parchalanadi.
CaCO
3
+2HCl=CaCl
2
+H
2
O+CO
2
MgCO
3
+2HCl=MgCl
2
+H
2
O+CO
2
Agar kalsiy va magniy mineral tarkibida silikat kurinishida bulsa, bunday
birikmalarning kislotalar bilan tasiri darajasi ancha sustlashadi. Ishqorga chidamli
materialllarga ohak toshlar, marmar, dolomit va boshralar kiradi. Ularning
tarkibida ishqorda eriydigan birikmalar bulsa ishqorga chidamliligi pasayadi.
Nometall materiallarning strukturasining govakliligi va kristall tuzilishi xam
ularning kimeviy chidamliliga sezilarli ta’sir kursatadi.
Govak materiallar zich materiallarga nisbatan korroziyaga moyil, chunki
agressiv sharoitning materiallarga ta’siri uning yuzasiga va suyuqlikning
govaklaridagi diffuziyasiga bog‘lik. Kristall va amorf materiallarning kimyoviy
35
chidamliligini solishtirilsa, kristall kurinishidagisi amorflarga qaraganda chidamli
buladi. Amorf kurinishidagi materiallar kislotada oson eriydi.
Ko‘rilayetgan laboratoriya ishlarida konstruksion materiallarning kimyoviy,
ya’ni kislotaga chidamlilik xususiyatlari o‘rganiladi. Barcha kislotalar ma’lum
miqdorda noorganik silikat materiallarni koroziyalaydi (plavik kislota barcha
materialllarni bartamom yemirib tashlaydi). Vodorod ionlari konsentratsiyasida
maksimal bo‘lgan kislotalar (eritmadagi dissotsiyasi va konsentratsiyasi bilan
aniqlanadi) intensiv ravishda korroziya chaqiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |