Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Чункитовар 
харидорталабигажавобберишиучунқуйидагипараметрларгамоскелишикерак: 
• техникпараметрларга (товарбелгиси, униқўллашватавсияетишмарказлари); 
• эргономик параметрларга (товарнинг инсон организмига мос келиши); 
• эстетик параметрларга (товарнинг ташқи кўриниши); 
• меьёрий параметрларга (товарнинг амалдаги меьёрларга ва стандартларга мос 
келиши); 
• иқтисодий параметрларга (товарнинг баҳо даражаси, унга кўрсатиладиган сервис 
хизмати, воситалар ўлчами, харидорларнинг айни вақтдаги эҳтиёжларини қондира олиши). 
Ҳар бир истемолчи ўз ижтимоий эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда товарларни сотиб 
оладилар. Бу эса ўз навбатида рақобатни келтириб чиқаради. 
Харидорларнинг хатти-ҳаракатларидан шуни кўриш мумкинки, товарларни 
таққослашда, унинг ишлатиш самарадорлиги (с), сотиб олиш харажатларига (х) нисбатан 
юқори бўлса ўша маҳсулотни кўпроқ танлашади. У ҳолда товарнинг рақобатбардошлиги 
(р) қуйидаги,Р = СД;кўринишни олади. 
Товарнинг рақобатбардошлигини баҳолаш қуйидаги босқичларда бўлади: 
1. Ўринбосар товарларни топиш ва уни таҳлил қилиш; 
2. Ўхшаш маҳсулотларнинг солиштирилиши орқали асосий кўрсаткичларини 
белгилаш; 

---

3. Ўз маҳсулотимиздаги интеграл (умумий) рақоботбардошлик кўрсаткичларини 
аниқлаш. 
Рақобат — лотинча сўздан олинган бўлиб, мақсадга эришиш учун кураш, корхоналар 
ўртасидаги соф курашни билдиради. Унинг асосий қуроли бўлиб, талабни шакллантириш 
ва сотишни рағбатлантириш ҳисобланади.
Рақобат турига кўра иккига бўлинади: 
1. Соф рақобат. . 
2. Ғирром рақобат. 
Соф рақобат бозор талабларига кўра виждонан курашишни берса, ғирром рақобат 
унинг аксини таьминлайди. 
Жаҳон бозори тажрибасидан рақобатнинг қуйидаги шарт-шароитлари мавжуд: 
• кучлар тенг ва стратегиялар ўхшаш бўлса, бозорда мувозанат узоқ сақланмайди, улар 
орасида келишмовчилик сусаймайди; 
• сизнинг рақибингиз ҳамма нарсадан хабардор деб билинг; 
• рақибингизнинг ғашини келтирувчи ҳаракат қилманг; 
• сизнинг ҳаракатингиз имконингиз даражасида эканига рақибингизни ишонтиринг. 
Бозорда корхонанинг тутган улушига қараб рақобат кўрсаткичлари аниқланади: 
а) илғор — 40 фоиз; 
б) илғорга давогар — 30 фоиз; 
в) давомчилари — 20 фоиз; 
г) бозорда унча омади келмаган — 10 фоиз. 
Ушбу кўрсаткичларга асосланган ҳолда ҳам уларнинг рақобат даражасини 
аниқлашимиз ва баҳо беришимиз мумкин. 
Ҳозирги замонавий шароитда бошқаришда иқтисодий услубнинг биринчи ўринга 
қўйилиши хўжалик ҳисобидаги корхона ва сех, участкаларининг асосий принсипи бўлиб, 
бунда молиявий ва бошқарув таҳлилида муҳим аҳамиятга эгадир. Фақат молиявий ва 
бошқарув таҳлили туфайли жамоа фаолиятининг иқтисодий натижалари обьйектив 
баҳоланиб, корхонанинг ҳар бир бўлими, ҳар бир ишчининг умумий натижадаги улуши 
аниқланади. Молиявий ва бошқарув таҳлилисиз хўжалик механизимини тўғрилаш ва уни 
такомиллаштиришни амалга ошириб бўлмайди. Молиявий ва бошқарув таҳлили ишлаб 
чиқариш имкониятларини аниқлаб қолмай, балки моддий ресурслардан оқилона 
тежамкорлик билан фойдаланишни рағбатлантиради, шу билан бирга ишловчиларни 
тежамкорлик руҳида тарбиялайди. 
Рақобатчилариинг имкониятларини мунтазам ўрганиб туриш сотиш учун 
мўлжалланган маҳсулотларни ўз вақтида харидорларга етказиш ва фирма счетига пул 
келиб тушиш режасини муваффақиятли бажаришнинг гаровидир. Фақат рақобатчиларнинг 
бозорга ўхшаш товарлар етказиб бериш имкониятини билибгина қолмай, шунингдек, 
уларга нисбатан сифатли ва арзонроқ товарлар таклиф қилиш чораларини кўриш юқори 
фойда олишнинг яна битта омилидир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

9- ж а д в а л