Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

2.5. Балансли боғланиш усули ва унинг таҳлилда қўлланнлипш 
Балансли боғланиш усули — Бу кўпроқ бухгалтерия ҳисоби, статистика ва 
режалаштиришда қўлланилади. Ушбу усул асосида моддий ва меҳнат ресурслари, корхона 
пул маблағлари кирими ва чиқими, даромад ва харажатларини (махсус баланслар ва 
уларнинг маьлумотларини ўрганиш асосида) таҳлил этиш мумкин. Балансли боғланиш 
усули кўпроқ корхонанинг молиявии (ҳолати, мулки, мажбурияти ва капиталини 
ўрганишда қўлланилади. Иқтисодий таҳлил кўрсаткичлар орасидаги функсионал 
богланишлар мавжуд бўлган ҳолларда қўлланилади. Бир ўрганиладиган маьлумотнинг 
ўзгариши иккинчи кўрсаткич билан чамбарчас боғлиқ бўлади. Масалан, товар
маҳсулотининг йил охирига қолдиғини таҳлил қилишда унинг йил бошидаги омборда 
бўлган қиймати, йил давомида ишлаб чиқарилган ва сотилган товар маҳсулотлар ҳажмини 
ўрганмасдан ҳисоб-китоб қилиш аниқ натижа келтирмайди. Бу боғлиқликни қуйидаги 
формулада (товар маҳсулоти баланси) кўрсатиш мумкин. 
ТК
 йилбошига+МТ+ИНо= СТ+ИНк+ТК йилохирига
 
Бунда: 
ТК — товарлар қолдиғи йил боши ва йил охирига 
МТ — товар маҳсулоти кирими (ишлаб чиқарилган маҳсулот) СТ — жами сотилган 
ва жўнатилган товарлар ИНо — инвентаризация натижасида аниқланган ортиқчалилик 
ИНк — инвентаризация натижасида аниқланган камомад (СТТК) СТ=ТК йил бош. + МТ— 
ТК йил охирига тенг бўлади. Демак, балансли боғланиш усулини қўллашда, товар 
маҳсулот ҳажмини тўғри ўрганиш имконини беради. Иқтисодий таҳлилини айниқса, 
меҳнат ресурслари, йер фонди, даромад ва харажатларни, молиявий ҳолатини каби
мавзуларни ўрганишда балансли боғланиш усули қўлланилади, меҳнат ресурсларини 
баланс услуби билан ўрганишда корхонада мавжуд бўлган меҳнатга қобилиятлиларни 
тармоқлар бўйича, яьни деҳқончилик, чорвачилик, ёрдамчи ва саноат ишлаб 
чиқаришларига тақсимланиши балансини тузиш мумкин. 
4-ж а д в а л