# 3-son 2019. indd

Madinaxon ARSLANOVA,
Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislarning qayta 
tayyorlash va malakasini oshirish instituti katta o‘qituvchisi
IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALARNI 
OILAVIY HAYOTGA TAYYORLASHDA  MA’NAVIY-
MA’RIFIY TADBIRLARNING AHAMIYATI 
Annotatsiya

---

123
Jamiyatning komil fuqarosini shakllantirish, tarbiyalash hozirgi zamon oilasining 
muhim funksiyasiga kiradi. Chunki shaxsning ijtimoiylashuvi dastavval oilada amalga 
oshadi. Oiladagi tarbiya orqali shaxsga ma’lum bir siyosiy-g‘oyaviy dunyoqarash, ax-
loqiy me’yorlar va xulq namunalari, jismoniy sifatlar singdiriladi.
2
 
Oilaviy qadriyatlar – oila mustahkamligi asosidir. Insonning oilaga nisbatan muno-
sabatining qay saviya va darajada ekanligi, avvalo, uning oila bilan bog‘liq qadriyatlar-
ga hurmati va sadoqati bilan belgilanadi. 
Oilaviy  qadriyatlar  –  jamiyatda  shakllangan  oila  maqsadlarini  tanlash  hamda 
uning faoliyati va munosabatlari vositalarini belgilashga ta’sir ko‘rsatuvchi oila haqida 
tasavvurlar majmuasidir. Ular umuminsoniy va milliy qadriyatlar asosida tarkib topadi. 
Oilaviy qadriyatlarni asrab-avaylash va mustahkamlash jamiyatning muhim vazifalari-
dan biri bo‘lib, ular poydevoriga oilaning butun hayoti va farzandlar tarbiyasi quriladi.
Oilaviy qadriyatlarni bola rivojlanishining ilk davrlaridanoq uning ongi va qalbiga 
singdirib borish masalasi zamonaviy pedagogika va psixologiya fanlarida o‘ziga xos 
dolzarblik kasb etadi. 
Milliy va xorijiy pedagogikadagi ilg‘or fikr va qarashlarni umumlashtirgan holda, 
‘‘oilaviy qadriyatlar’’ tushunchasiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: oilaviy qadriyat-
lar – jamiyatning umumiy ijtimoiy-ma’naviy me’yorlari va an’analariga muvofiq holda 
ma’lum oila muhitida tarkib topadigan va avlodlar o‘rtasidagi tarbiyaviy vorisiylik ne-
gizida shakllanadigan hamda oila a’zolari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar natijasida 
takomillashib boradigan, oila mustahkamligining asosini tashkil etuvchi ma’naviy va 
moddiy  qadriyatlar  majmuasidir.  Bolada  oilalaviy qadriyatlar to‘g‘risidagi ilk tushun-
chalarning shakllanishi va takomillashuvi birinchi galda oilaning katta yoshdagi a’zola-
ri, xususan, ota-onalarning intellektual va ma’naviy-axloqiy xususiyatlari bilan bevosita 
bog‘liqdir. 
Shu bilan birga, alohida urg‘u berish lozimki, sog‘lom rivojlanishdagi bolalar 
misolida o‘rganilgan bu masala imkoniyati cheklangan, xususan, aqli zaif bolalar 
bilan bog‘liq holda hali yetarlicha tadqiq etilgan emas. Bugungi kunda imkoniyati 
cheklangan bolalar ta’limi va tarbiyasiga ijtimoiy yondashuv nuqtai nazaridan qa-
ralayotgan ekan, ularning jamiyatga faol integratsiyalashuvi ularni oila muhitida-
gi tarbiyasi bilan bir qatorda, oila qurish bosqichiga ham izchil tayyorlab borishni 
taqazo etadi. 
Imkoniyati cheklangan bolalarning ta’limi va tarbiyasiga yurtimizda berilayotgan e’ti-
bor, ular uchun faoliyat ko‘rsatayotgan maxsus ta’lim muassasalari misolida ham namo-
yon bo‘ladi. Mazkur muassasalarda imkoniyati cheklangan, jumladan, aqli zaif bolalarga 
ham ularning rivojlanish xususiyatlaridan kelib chiqib, ta’lim-tarbiya berib kelinmoqda. 
Atoqli psixolog L. Vigotiskiy maxsus ta’limning umumiy rivojlanishga ko‘rsatadigan 
ta’siri haqida to‘xtalar ekan, shunday yozadi: ‘‘Biror-bir amaliyot (operatsiya) ni bajarar 
ekan, bola shuning o‘zida, u tayanadigan materialning har-xilligi va  uning tarkibiga 
kiruvchi alohida elementlardan mustaqil tarzda ma’lum strukturani shakllantirish qobi-
liyatini egallaydi”.
3
 Bunda maxsus ta’limning maqsadi va vazifasi imkoniyati cheklagan 
bolalarda ilk ko‘nikma va tajriba vositasida turli sohalardagi qobiliyatlarini shakllantirish 
2
 1001 savolga psixologning 1001 javobi. – Т.,  Respublika ‘‘Oila’’ ilmiy-amaliy markazi. Nizomiy 
nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti. 2015 y., 38-bet.
3 
Л.С.  Выготский.  Умственное  развитие  детей  в  процессе  обучения.  Сборник  статей. 
Москва – 1985.

---

124