Техник конструкциялаш ва моделлаш

Elektr montaj ishlarini bajarish ish asboblari  
Elektr montaj ish asboblari yig`masi tarkibi 7-rasmda keltirilgan. Shuningdek, elektrik ish o`rnida kichik 
slesarlik tiskisi, bolg`a, kerner, 1-4 mm diametrdagi kichiki sverlolar yig`masi, nadfillar, egovlar, jilvir qog`ozi, 
kolovorot yoki qo`l parmasi, elektr o`lchash asobolari, bigiz, elektr sxemalarni tutib turish qurilmasi, yorug`lik lampasi 
va boshqa asbob va moslamalar bo`lishi mumkin.     
 

---

164 
 
 
 
7-rasm. Elektromontaj ish asboblari: 1-montaj pichog`i; 2-izolyatsiyani ochish moslamasi; 3 - ombur; 4 – o`tkir jahli 
ombur; 5- yumaloq jag`li ombur; 6-otvertkalar; 7-izolyatsiya lentasi; 8-qotirish buyumlari  
 
Kavsharlash asosida elektr montaj ishlarini bajarish usullari  
Kavsharlash uchun asosiy asbob kavsharlagich hisoblanadi. Elektr kavsharlagich ish paytida doim bir xil 
temperaturani ushlab turadi. U sim, vilka, qizdiruvchi element, termoizolyator va elektroizolyator, po`lat quvurcha, 
misdan tayyorlangan element va tutqichdan iborat (8-rasm, a).  
Komplektga odatda ikkita misli element qo`yiladi: to`g`ri va egrisimon. Birinchisi elektrosxemalarni 
kavsharlash uchun mo`ljallangan, ikkinchisi esa sim va tunuka kavsharlash uchun. Bu konstruksiyalardan tashqari 
sotuvda to`pponchasimon (8-rasm, b) va bolg`a ko`rinishidagi (8-rasm, v) kavsharlagichlar ham bor. Bolg`asimon 
kavsharlagich katta bo`lgani uchun, u bilan katta yuzaga ega bo`lgan detallarni kavsharlash mumkin.  
 
8-rasm. Kavsharlagichlar: a) oddiy; b) to`pponchasimon; v) bolg`asimon.  
Quvvatiga qarab kavsharlagichlar 10-250 Vt li bo`lishi mumkin. Sim va tunukani kavsharlash uchun o`rta 
quvvatli (60-100 Wt) kavsharlagichlar ishlatiladi. Ular 220 V yoki 36-42 V kuchlanishga moslangan bo`lishi mumkin.  
Kavsharlash uchun ajratilgan joyda albatta o`tga chidamli (asbest, getinaks) material asos sifatida ishlatilishi 
kerak. Flyuslar erigan paytda nafas organlariga ta`sir etuvchi gazlar chiqqanligi sababli ish joyida mahalliy ventilatsiya 
bo`lishi shart.  
Kavsharlash jarayoni uch operatsiyadan iborat: detalni tayyorlash, kavsharlash va kavsharlab bo`lgandan keyin unga 
ishlov berish.  
Sifatli kavsharlashning asosiy talabi bu ulanayotgan yuzlarning tozaligida va ularning birbiriga nisbatan jips 
joylanishida. Shuning uchun kavsharlashdan oldin ulanayotgan joylarni egov yoki qumqog`oz bilan tozalab olish 
kerak. Yog`langan joylarni esa atseton yoki uayt spiriti bilan tozalash mumkin. Kavsharlagichning uchini ish holatiga 
keltirish uchun uning uchidagi okis qoplamasini olish kerak. Uni olib tashlash uchun qumqog`ozga flyus va kavshar 
joylashtirib kavsharlagichning uchi kavsharga botiriladi va paralel ishqalanadi. Shunda qumqog`oz okis qatlamini 
shilib oladi va birdaniga flyus va kavshar uning uchiga tegadi va qoplab oladi.  
Ulanishning sifatli bo`lishi uchun ulanadigan joylarga avval flyus yotqiziladi va kavsharlagichning uchidagi 
erigan kavshar asta sekin yotqiziladi. Agar detal katta bo`lsa, unda uni obdon qizigunicha kutish kerak. Ulanadigan 
joylarga kavshar yotqizilgandan keyin ular birbiriga jipslab tekkiziladi va kavsharlagich bilan yana qizdiriladi. Ikki 
tomondagi kavshar eriganidan keyin ulanadigan qismlarning orasiga, agar kerak bo`lsa, yana kavshar yotqiziladi va to 
qotganicha qisib qimirlatmay ushlab turiladi.  
 

---

165 
 
Detallarni bir-biriga tekkazib ushlab turish uchun ombur, pinset yoki boshqa asboblardan foydalaniladi. 
Kavsharlagichning uchiga kavshar olish uchun, uning qizigan uchini sovuq kavsharga tekkaziladi va kavshar erib 
kerakli miqdorda uning uchiga yopishib osilib qoladi.  
Kislotali flyus bilan kavsharlangandan keyin, ulangan joy avval soda eritmasi, keyin esa toza suv bilan yuvilishi 
lozim.