Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

Hosilni yig'ish.  Hosilni  kechiktirmay  qisqa  muddatlarda  yig'ib  olish 
kerak.  Aks  holda  bug'doy  urug'larini  to'kilib  ketishi  mumkin.  O'rib  - 
yig'ib  olishda  kuzgi  bug'doyni  o'rishda  qo'llaniladigan  mashinalardan 
foydalaniladi.
N AZORAT SAVOLLARI
1.  Kuzgi  bug'doy  navini  bahorda  ekish  mumkinmi?
2.  Ekish  m e’yori  urug'  sifatiga  ta ’sir  qiladimi?
3. O 'g 'it m e’yori nimaga bog'liq?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I
I
A rpa
A h a m iy a ti.  A rp a n i  x a lq   x o ‘ja lig id a g i  a h a m iy a ti  sh u n d a n  
ib o ratk i,  u  asosan  chorva  m ollari  uchun  ozuqa  va  pivobop  navlari 
don id an  pivo ishlab chiqarishda  ham da yirik d o n li navlaridan  oziq- 
ov q at  sanoatida  yorm a  tayyorlanadi.  Pivo  san o ati  uchun  arpaning 
do n id ag i  oqsil  kam   b o ‘lishi  va  ek strak tiv   q u ru q   m odda  b o ‘lishi 
lo z im .  A rp a   aso siy   y e m -x a sh a k   e k in i  h is o b la n a d i.  D o n n in g  
to'y im lilig i  yuqoridir,  y a ’ni  1  kg  donning  t o ‘yim liligi  1,23  ozuqa 
birligiga  tengdir.
Somonning  1  kg to'yimliligi 0,49 ozuqa  birligiga teng.
Tarixi.  0 ‘rta   Osiyo  h u d u d id a  qad im   z am o n lard an   beri  ekilib 
kelinganligi  m a’lum.  1954-yilgi  arxeologik  tekshirish  natijalariga  ko‘ra, 
janubiy  Turkm anistonning  Joytun  viloyatida  topilgan  arpa  donining 
bizning eramizdan  5000 yil avval ekilganligi isbotlangan.
Hozirgi  vaqtda  arpa  ekini  dunyoning  k o ‘plab  davlatlari  Yevropa, 
O siyo,  S him oliy  A m erika,  L o tin   A m erik a si,  A frik a,  A v straliy a 
hududlarida  yetishtiriladi.  Arpa  ekini  maydoni jah o n   bo‘yicha  80  mln 
gektar  atrofida  bo‘lib,  bug‘doy,  sholi,  m akkajo‘xoridan  so‘ng to ‘rtinchi 
o ‘rinni  egallaydi.  Arpa  respublikamizning  suvli  va  lalmikor  yerlarida 
yetishtiriladi.
Hosildorligi.  0 ‘zbekistonning  suvli  va  la lm ik o r  yerlarida  ekilib 
kelinadigan  arpa  navlarining  biologik  imkoniyati  bo‘yicha  hosildorligi 
yuqoridir. Sug'oriladigan yerlarda gektaridan 40-50 s/ga va undan oshirib, 
lalmikor  yerlarda  10-15  s/ga  hosil  olinadi.  0 ‘zbekiston  bo'yicha  kuzda 
ekilgan  arpaning  hosili  bahorda  ekilganiga  nisbatan  o ‘rtacha  6,3  s/ga 
ko‘p  bo'ladi.
0 ‘zbekiston  hududida  arp an in g   k o ‘p  q a to rli  va  ikki  qatorli  tu r 
xillariga  mansub  navlar  ekiladi.
Biologiyasi.  Arpaning kuzgi,  yarim kuzgi va bahorgi navlari  mavjud. 
Kuzgi  navlami  faqat  kuzda  ekish  mumkin  bo'lib,  agar  u  bahorda  ekilsa 
k o 'k a rib   chiqadi,  ammo  hosil  berm aydi,  qaysiki  past  yoki  sovuq 
haroratda  birinchi  boshlang'ich  rivojlanish  davrini  o'tm aydi.  Qolgan 
xildagi  navlami  kuzda  va  bahorda  ekish  va  hosil  olish  mumkin,  Kuzda 
ekilganda,  ayniqsa,  O'zbekiston  sharoitida  m o 'l  hosil  olinadi.  Bahorgi 
arpa navlari  kuzda ekilsa qishki sovuqdan  kuchli zararlanish sodir bo'lishi 
mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbekistonda  ekiladigan  arpa  navlarining  ko‘pchiligi  yarim  kuzgi 
bo‘lib,  yaxshi  qishlaydi.  Arpaning  tashqi  omillarga -  yorug‘lik,~issiqlik, 
ozuqa,  tuproq,  namga  bo'lgan  talabi  bug‘doynikiga  o ‘xshashdir.
A rpa  ekini  bug'doyga qaraganda  ertapishar bo‘lib,  qurg‘oqchilikka 
ham   chidam lidir.  Ammo  b ug‘doyga  qaraganda  sovuqqa  chidamsiz, 
ayniqsa,  sug'oriladigan  yerlarda  erta  kuzda  va juda  kech  kuzda  ekilgan 
hollarda  bu  yaqqol namoyon  b o ‘ladi.  Arpaning tuproqqa  b o ‘lgan  talabi 
kuzda  ekilgan  bug‘doynikiga  o ‘xshashdir.