O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Tuproq mexanik elementlari tasnifi 
Zarrachalar nomi va o‘lchami  
(V.R.Vil’yams bo‘yicha) 
Zarrachalar nomi va o‘lchami 
(N.A.Kachinskiy bo‘yicha) 
Tosh, sm                      — > 10  
Maydalangan tosh (sheben), sm 
              Yirik               — 10 – 7 
              O‘rta               — 7 – 5 
              Mayda             — 5 – 3 
Chaqir tosh (xryash), mm 
              Yirik                — 30 – 5 
              Mayda             — 5 – 3 
Qum, mm 
              Yirik               — 2 – 1 
              O‘rta               — 1 – 0,5 
              Mayda             — 0,5 – 0,25 
              Changsimon   — 0,25 – 0,05 
              Nozik              — 0,05 – 0,01 
Chang, mm 
              O‘rta                — 0,01 – 0,005 
              Mayda             — 0,005 – 0,001 
Loy, mm                        — < 0,001 
Tosh, mm                    — > 3  
Shag‘al, mm                — 3 – 1 
Qum, mm             
               Yirik             — 1 – 0,5 
               O‘rta             — 0,5 – 0,25 
               Mayda          — 0,25 – 0,05 
Chang, mm                       
                Yirik            — 0,05 – 0,01 
                O‘rta            — 0,01 – 0,005 
                Mayda         — 0,005 – 0,001 
Loy, mm                       
                Yirik           — 0,001 – 0,0005 
                Nozik                    —  0,0005  – 
0,0001 
Kolloidlar, mm          — < 0,0001  
 
Fizik qum, mm            — > 0,01 
Fizik loy, mm              — < 0,01 
 
Yirik  chang.  Yirik  chang  fraksiyalari  0,05-0,01  mm  bo‘lib, 
minerologik tarkibi jihatdan qumdan kam farqlanadi. Shuning uchun unda 
qumning  ayrim  xossalari:  plastikligi  kamligi,  kam  ko‘pchishi,  nam 
sig‘imining yuqori emasligi kabilar xarakterlidir. 
O‘rta  chang  (0,01-0,005  mm)  da  slyuda  mineralining  ko‘p  bo‘lishi 
bu zarrachalarga yuqori plastiklik va birikish xossasini beradi. O‘rta chang 
ancha mayda bo‘lganligidan namni yaxshi ushlab turadi. Lekin uning suv 
o‘tkazuvchanligi  past.  Koagulyatsiyalanish  qobiliyatiga  ega  emasligi 
sababli,  tuproq  strukturasining  shakllanishi  va  tuproqdagi  fizik-kimyoviy 
jarayonlarida  ishtirok  etmaydi.  Shuning  uchun  ham  yirik  va  o’rta  chang 
zarrachalari  ko‘p  bo‘lgan  tuproqlar  tez  uvalanib,  changlanib  ketadi  va 
zichlanadi, suvni kam o‘tkazadi.