9-Tema. Avtotransport kárxanalarında finanslıq nátiyjeler kórsetkishleri esabınıń ózgeshelikleri. Avtotransport kárxanalarında salıqlar esabınıń ózgeshelikleri. Reje

                     QQS esap-kitabı hám esabı. 

Avtotransport kárxanaları ATQ járdeminde orınlan

ǵan jumıs (kórsetilgen xızmet)lar, múlkti ijaraǵa beriw, 

olardı satıw, biypul beriw hám basqa satıw operaciyaları boyınsha QQS tólewshi esaplanadı. 2008-jıl 1-yanvardan 

kúshke kirgen jańa salıq kodeksine muwapıq (208-stat’ya) QQS nan qala jolawshı transportınıń xızmetleri (taksiden, 

sonıń ishinde jónelisli taksiden tısqarı), sonday-aq temir jol hám  ulıwma paydalanıwda

ǵı avtomobil transportında 

(taksiden, sonıń ishinde jónelisli taksiden tısqarı) qala átirapında

ǵı jónelislerde jolawshılar tasıw xızmetlerinen azat 

etilgen. Bunda qala jolawshılar transportınıń xızmetleri qatarına jolawshılar tasıw boyınsha avtomobil hám  elektr 

transportı  menen  qala  sheńberinde  belgili  jónelisler  boyınsha  qatnaw  kestesine  muwapıq  kórsetiletu

ǵın  xızmetler 

kiredi.  Salıq  kodeksiniń  usı  statyasında  belgilengen  qa

ǵıydalar  ulıwma  paydalanıwdaǵı  qala  jolawshılar  tasıw 

transportı yaki temir jol hám avtomobil transportında xızmetkerlerdi jumıstan hám (yamasa) jumısqa tasıw boyınsha 

xızmetlerge, yuridikalıqalıq hám  fizikalıq shaxslar buyırtpaları tiykarında qala átirapında ilajlar ótkeriw ushın tasıw 

boyınsha xızmetlerge de engiziledi. Bunnan tısqarı, Salıq kodeksiniń 216-statyasına muwapıq xalıq aralıq jóneliste 

tasıwlar  boyınsha  kórsetiletu

ǵın  tómendegi  xızmetlerdi  ámelge  asırıw  aylanbasına  nol  dárejeli  stavka  boyınsha 

qosıl

ǵan muǵdar salıǵı salınadı. 

*tranzit  júklerdi  Ózbekstan  Respublikası  ayma

ǵı  boylap  tasıw.  Tranzit  júklerdi  tasıw  qatarına  júktiń 

tranzitin  ámelge  asırıw  ushın  sırt  ellik  shaxslar  menen  tuwrıdan-tuwrı  dúzilgen  shártnamalar  yaki  xalıq  aralıq 

transport  shártnamaları  hám  de  bajıxana  organlarınıń  bul  tranzit  júkler  haqıyqatta  alıp  kirilgenligi  hám  alıp 

shı

ǵılǵanlıǵı haqqında belgileri bar bolǵan jaǵdayda, Ózbekstan Respublikası aymaǵı arqalı sırt el tranzit júklerin 

tasıw hám olar

ǵa xızmet kórsetiwge tiyisli xızmetlerge kiredi. 

*jolawshılar, bagajlar hám  pochtanı xalıq aralıq jóneliste tasıw. Eger jónetiw punkti yaki kórsetip ótilgen 

punkt  Ózbekstan  Respublikası  ayma

ǵınan  sırtta  jaylasqan  bolsa,  tasıwlar  birden-bir  xalıq  aralıq  tasıw  hújjetleri 

tiykarında rásmiylestirilgen ja

ǵdayda, xalıq aralıq baǵdarlarda tasıw esaplanadı. 

Avtotransport  kárxanalarında  orınlan

ǵan  jumıs  (kórsetilgen  xızmet)larǵa  tuwrı  keletuǵın  QQS  summası 

belgilengen stavka (20 procent) boyınsha eki usılda tómendegi formulalar tiykarında anıqlanadı: 

1-usıl. Salıqqa tartılatu

ǵın aylanıs QQS sız belgilengende: 

Ss=Say*S/100, (1) 

Bunda: Ss – buyırtpashılardan óndiriletu

ǵın salıq summası;  

Say- salıqqa tartılatu

ǵın aylanıs;  

S- qosımsha qun salı

ǵı stavkası. 

2-usıl. Salıqqa tartılatu

ǵın aylanısta QQS da esapqa alınǵanda: 

Ss=Tq*S/(S+100), (2) 

Bunda: Tq- qosımsha qun salı

ǵı hám esapqa alınǵan avtotransport xızmetleri muǵdarı. 

Mısalı:  Buyırtpashı

ǵa  ATQ  járdeminde  júk  tasıw  boyınsha  orınlanǵan  jumıslardıń  muǵdarı  QQS  menen 

birgelikde schet faktura boyınsha 6 000 mıń sum. 

Usı  mısal  boyınsha  satıwdan  alın

ǵan  QQS  summası (2)  formulaǵa tiykarlanıp  tawıladı hám  ol  1000 mıń 

sumdı (6 000*20%/120%) payda etedi. Bul ja

ǵdayda orınlanǵan jumıstıń QQS sız satıw muǵdarı 5000 mıń sumnan 

(6 000-1 000) ibarat boladı. 

Avtrotransport  kárxanalarında  orınlan

ǵan  jumıs  (kórsetilgen  xızmet)  larǵa  tuwrı  keliwshi  QQS  summası 

QQS sız satıw qunınan (1)- formula boyınsha esaplan

ǵanda da 1000 mıń sumdı (5 000*20%/100%) payda etedi. 

Avtrotransport kárxanalarında naq pulsız orınlan

ǵan jumıs (kórsetilgen xızmet)larǵa tuwrı keletuǵın QQS 

summası  buyırtpashılar

ǵa  usınılǵan  schet  -  fakturalarda  ayrıqsha  ústinde  kórsetiledi.  QQS  summası 

buyırtpashılardan  alınatu

ǵın  schetlardıń  jámi  summasına  kiritiledi.  Esaplanǵan  QQS  summasına  schet-fakturalar 

tiykarında tómendegishe provodka beriledi: 

Debet 4010 «Alınatu

ǵın schetlar»; 

Kredit 6410 «Byudjetke tólemler boyınsha qarız». 

Naq  pul

ǵa  kórsetilgen  avtotransport  xızmetlerine  tuwrı  keliwshi  QQS  summası  buyırtpashıdan  kassaǵa 

kiris etilgen jámi túsim quramında óz kórinisin tabadı hám o

ǵan tómendegishe provodka beriledi: 

Debet  5010 «Kassada

ǵı milliy valyutadaǵı pul qarjıları»; 

Kredit 6410 «Byudjetke tólemler boyınsha qarız». 

Avtotransport  kárxanalarında  byudjetke  tólenetu

ǵın  QQS  summası  orınlanǵan  jumıs  (kórsetilgen 

xızmet)lar

ǵa  tuwrı  keliwshi  QQS  summasınan  támiynatshılarǵa  tovar  materiallıq  resurslar  hám    kórsetilgen 

xızmetler  ushın ma

ǵlıwmatnamalar hámde  schet-fakturalar tiykarında  tólengen  QQS  summasın  ayırıw  jolı  menen 

tabıladı.  Bunnan,  joqarıda  aytıp  ótilgenindey,  tek 

ǵana  QQS  nan  azat  etilgen  qala  jolawshılar  transportınıń 

xızmetleri  (taksiden,  sonıń  ishinde  jónelisli  taksiden  tısqarı),  sonday-aq  temir  jol  hám    ulıwma  paydalanıwda

ǵı 

---

 

7 

avtomobil transportında (taksiden, sonıń ishinde jónelisli taksiden tısqarı) qala átirapında

ǵı jónelislerde jolawshılar 

tasıw  xızmetleri  kiritilmeydi.

 

Usı  xızmet  túrleri  QQS  nan  azat  etilgenligi  sebepli  olar

ǵa  tuwrı  keliwshi 

támiynatshılar

ǵa  tovar  materiallıq  baylıqlar  hám    kórsetilgen  xızmetler  ushın  tólengen  QQS  summasın 

kemeyttiriwge alıp barılmastan, bálkim orınlan

ǵan jumıs (kórsetilgen xızmet)lardıń ózine túser bahasına kiritiledi. 

Salıq  kodeksine  muwapıq  (221-stat’ya)  avtotransport  kárxanalarında  kemeyttiriwge  alıp  barılatu

ǵın  QQS 

summası tólewshi tańlawına baylanıslı ayrıqsha yaki proporcional usılda anıqlanadı. Belgilengen tártipke baylanıslı 

kemeyttiriwge  alıp  barılatu

ǵın  QQS  summasın  anıqlawdıń  tańlanǵan  usılı  kalendar  jılı  dawamında  ózgerttiriliwi 

múmkin emes. 

Proporcional usıl qollanıl

ǵanda kemeyttiriwge alıp barılatuǵın QQS summası salıq salınatuǵın aylanbanıń 

ulıwma aylanba summasında

ǵı úlesinen kelip shıǵıp anıqlanadı.  

Máselen,  avtotransport  karxanası  esabat  dáwirinde  60  mln.  sumlıq  (QQS  sız)  jumıs  orınlan

ǵan,  sonnan 

QQSna  tartılatu

ǵın  jumıs  kólemi  36  mln.  sum,  QQSna  tartılmaytuǵın  jumıs  kólemi  bolsa  24  mln.  sum. 

Támiynatshılar

ǵa  tovar-materiallıq  resurslar  hám  kórsetilgen  xızmetler  ushın  maǵlıwmatnamalar  hám  schet-

fakturalar  tiykarında  tólengen  QQS  jámi  5  mln.sum.  Demek,  usı  mısalda  keltirilgen  ma

ǵlıwmatlarǵa  baylanıslı 

QQSna  tartılatu

ǵın  avtotransport  xızmetleriniń  úlesi  60  procentti  (36/60*100)  hám  QQSna  tartılmaytuǵın 

xızmetlerdiń úlesi bolsa 40 procentti (24/60*100) payda etedi. 

Proporcional usıl

ǵa baylanıslı kemeyttiriwge alıp barılatuǵın QQS summası joqarıdaǵı mısalda keltirilgen 

ma

ǵlıwmatlar  boyınsha  3  mln.sumdı  (5*60%),  kemeyttiriwge  alıp  barılmaytuǵın,  bálkim  orınlanǵan  jumıs 

(xızmet)lardıń ózine túser bahasına alıp barılatu

ǵın QQS summası bolsa 2 mln. sumdı (5*40%) payda etedi. 

Ayrıqsha  esaplaw  usılı  qollanıl

ǵanda  QQS  tólewshi  avtotransport  kárxanası  salıq  salınatuǵın  hám  salıq 

salınbaytu

ǵın aylanba maqsetlerinde paydalanıw ushın alınǵan tovar (jumıs, xızmet) lar boyınsha qárejetler hám de 

QQS  summaları  boyınsha  ayrıqsha  esap  júritiledi.  Bunda  ayrıqsha  esaptı  júrgiziw  imkanı  bolma

ǵan  ulıwmalıq 

qárejetler boyınsha qárejetlerdi bólistiriw proporcional usılda ámelge asırıladı. 

21-sanlı  BEMSna  muwapıq  támiynatshılar

ǵa  tovar-materiallıq  resurslar  hám  kórsetilgen  xızmetler  ushın 

ma

ǵlıwmatnama  hám  schet-fakturalar  tiykarında  tólengen  QQS  summası  esabat  dáwiri  dawamında  4410 

«Byudjetke  salıqlar  hám  jıyımlar  boyınsha  avans  tólemleri»  schetınıń  debitinde  toplanadı.  Bunda  6010 

«Támiynatshılar hám  bólip  alıp  islewshilerge  tólenetu

ǵın  schetlar», 6100  «Ajratılǵan  bólimler»,  sıńar hám  qaram 

xojalıq jámiyetlerine tólenetu

ǵın schetlar», 6990 «Basqa minnetlemeler» schetları kreditlenedi.  

Esabat  dáwiri  tamamlan

ǵannan  keyingi  aydıń  25-sánesine  shekem  avtotransport  kárxanaları  mámleketlik 

salıq organlarına QQS esap-kitabın belgilengen formada usınıs etiwleri kerek. Sonday-aq, olar salıq mekemelerine 

QQS  esap-kitabına  qosımsha  tárizde  salıq  dáwiri  dawamında  alın

ǵan  tovar  (jumıs,  xızmet)lar  boyınsha  schet-

fakturalar reestrın hám de kemeyttiriwge alıp barılıwı hám ózine túser baha

ǵa kiritiliwi lazım bolǵan QQS summası 

bólistiriliwi esap-kitabın da  usınıs etiwleri kerek. 

QQS  esap-kitabı,  sonday-aq  o

ǵan  qosımsha  etiletuǵın reestr hám    bólistiriw  tiykarında  4410  «Byudjetke 

salıqlar  hám  jıyımlar  boyınsha  avans  tólemleri»  schetınıń  debetinde  toplan

ǵan  summanıń  kemeyttiriwge  alıp 

barıl

ǵan bólimine buxgalteriyada tómendegishe provodka beriledi: 

Debet 6410 «Byudjetke tólemler boyınsha qarız»; 

Kredit 4410 «Byudjetke salıqlar hám jıyımlar boyınsha avans

 

tólemleri». 

Kemeyttiriwge  alıp  barılma

ǵan  hám    orınlanǵan  jumıs  (kórsetilgen  xızmet)lardıń  ózine  túser  bahasına 

proporcional usıl boyınsha anıqlan

ǵan hám de kiritilgen QQS summasına tómendegishe provodka beriledi: 

Debet 2010 «Tiykar

ǵı óndiris», 

2310 «Járdemshi óndiris », 

2510 «Ulıwma óndirislik qárejetler»; 

Kredit 4410 «Byudjetke salıqlar hám jıyımlar boyınsha avans

 

tólemleri». 

Aldıń

ǵı  esabat  dáwiri  ushın  kemeyttiriwge  alıp  barılǵan  QQS  summasınıń  esabat  dáwiri  ushın 

kemeyttiriwge alıp barıl

ǵan salıq summasınan artıq bolǵan summası júzege kelgen jaǵdaylarda kórsetilgen artıqsha 

summa esabat dáwirinen keyingi dáwirde kemeyttiriwge alıp barıladı. Kemeyttiriwge alıp barılatu

ǵın QQS summası 

esaplan

ǵan QQS summasınan artıq bolǵanında, onda bunday artıqsha summa (keri sal’do) avtotransport kárxanasına 

onıń  salıq  hám  jıyımlar  boyınsha  qarızı  bolma

ǵan  jaǵdayda  nızamda  belgilengen  tártipte  qaytarıladı.  Bunda  usı 

artıqsha summa avtotransport kárxanasınıń jeke schetında artıqsha tólem sıpatında emes, bálki keri

 

sal’do sıpatında 

esapqa  alınadı.  Artıqsha  tólengen  QQS  summasınıń  avtotransport  kárxanasına  qaytarılıwı  buxgalteriya  esabında 

tómendegishe kórsetiledi: 

Debet 5110 «Esap-kitap schetı»; 

Kredit 4410 «Byudjetke salıqlar hám jıyımlar boyınsha avans

 

tólemleri». 

Avtotransport  kárxanalarınıń  byudjetke  QQS  boyınsha  qarızlarınıń  tóleniwine  tómendegishe  provodka 

beriledi: 

---

 

8 

Debet 6410 «Byudjetke tólemler boyınsha qarız»; 

Kredit 5110 «Esap-kitap schetı».